مقدمه
امروزه یکی از مشکلات بیشتر کشورها جذب نیروی انسانی آماده به کار است. در کشورهای در حال توسعه بخشی از این نیرو فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند که معمولاً مهارت خاصی ندارند. ایران به عنوان کشوری مستعد در زمینه تولید برق با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر فتوولتائیک می‌تواند با بهره‌گیری از این موقعیت فرصت اشتغال بسیاری از جوانان را فراهم کند. تحقیقات نشان می‌دهد، در حوزه برق خورشیدی به ازای تولید هر مگاوات برای 15 نفر شغل ایجاد می‌شود. این میزان در کشورهای مختلف گاهی تا حدود سه برابر متوسط، رشد خواهد داشت. بیشتر این ظرفیت شغلی در مراحل ساخت، نصب و بهره‌برداری از سیستم‌های فتوولتائیک است.
امروزه در کشورهای در حال توسعه دسترسی به انرژی‌های تجدیدپذیر برای توسعه اقتصادی بسیار مفید است. به ویژه آنکه محدودیت و اتمام ذخایر انرژی‌های فسیلی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را اجتناب‌ناپذیر ساخته است. با رشد و توسعه این انرژی‌ها میزان واردات سوخت‌های فسیلی توسط کشورهای جهان رو به کاهش خواهد گذاشت و ضرورت صادرات نفت نیز کاهش می‌یابد. در نتیجه تولید ناخالص داخلی کشورهای صادرکننده نفت، منفی خواهد بود.
صاحب‌نظران حوزه انرژی معتقدند که دو راهبرد زیر می‌تواند مؤثرترین راهکار در رسیدن به توسعه پایدار کشورها، تأمین منابع اقتصادی، ارتقای امنیت انرژی و کاهش آسیب به محیط‌زیست باشد:
1. ارتقای کارایی انرژی؛
2. توسعه بهره‌گیری از سایر منابع انرژی، از جمله انرژی‌های تجدیدپذیر.
انرژی‌های تجدیدپذیر مانند باد و خورشید به دلیل رایگان بودن و آلوده نکردن محیط‌زیست، سهم بسیار زیادی در آینده تولید انرژی دنیا خواهند داشت. آمارها نشان می‌دهند، در سال 2015 حدود 286 میلیارد دلار در بخش افزایش ظرفیت‌های انرژی تجدیدپذیر در جهان سرمایه‌گذاری شده است.
از نظر رشد در توزیع منطقه‌ای، سریع‌ترین رشد ظرفیت تولید برق انرژی‌های تجدیدپذیر مربوط به کشورهای در حال توسعه است. سیاست‌های حمایتی از انرژی‌های تجدیدپذیر از تعداد 138 کشور در سال 2014 به 145 کشور در سال 2015 رشد داشته است. این میزان رشد نشان می‌دهد، میزان اشتغال در فناوری‌های تجدیدپذیر نسبت به فناوری فسیلی دارای رشد بیشتری بوده است. آخرین آمارها حاکی از آن است که در سال 2015 حدود 1/8 میلیون نفر در فناوری‌های جدید تجدیدپذیر اشتغال دارند که نسبت به سال قبل پنج درصد رشد داشته است. از این میزان 8/6 میلیون نفر در بخش برق تجدیدپذیر و 3/1 میلیون نفر در بخش برق آبی اشتغال دارند.
دولت جمهوری اسلامی ایران تا سال 2020 هدف‌گذاری 5000 مگاوات برق از انرژی‌های تجدیدپذیر را در دستور کار خود قرار داده است. این در حالی است که هم‌اکنون حدود 100 مگاوات نیروگاه بادی و خورشیدی فتوولتائیک توسط بخش دولتی و کمتر از این مقدار توسط بخش خصوصی به بهره‌برداری رسیده است.
مطالعات نشان می‌دهند، کشور ایران با برخورداری از 300 روز آفتابی و متوسط تابش آفتاب 5/4 تا 5/5 کیلووات ساعت بر متر مربع در روز، ظرفیت بالایی در تولید برق با انرژی تجدیدپذیر دارد. برای انرژی حاصل از باد نیز ظرفیت بسیار مناسبی در ایران وجود دارد. این در حالی است که کشور ایران ظرفیت بزرگی از سوخت‌های فسیلی دارد.
اشتغال‌زایی انرژی تجدیدپذیر خورشیدی
افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان فاقد مهارت مشکلات جذب نیروی انسانی را در بازار کار بیشتر می‌کند. به همین دلیل کشورهای در حال توسعه با حرکت به سمت گسترش مشاغل مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند به سمت اشتغال‌زایی بیشتر حرکت کنند. محاسبات اولیه نشان می‌دهند، به طور متوسط به ازای هر مگاوات برق بادی حدود سه شغل و هر مگاوات برق خورشیدی 15 شغل ایجاد می‌شود که این مقدار با توجه به فناوری‌های استفاده شده در کشورها، پراکندگی و فرهنگ کار می‌تواند تا سه برابر مقدار متوسط باشد. در میان انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری فتوولتائیک بیشترین ظرفیت اشتغال‌زایی را دارد.
در نیروگاه بادی منجیل با ظرفیت حدود 60 مگاوات، بیش از 62 نفر اشتغال به کار دارند این تعداد کارکنان رسمی هستند و با لحاظ کردن آمار کارکنان پیمانی و پیمانکار، تعداد از این رقم فراتر خواهد رفت. با این وصف شاغلان نیروگاه بادی 1 نفر به ازای هر مگاوات خواهد بود در حالی‌که در دنیا این نرخ 2/0 است.
اخیراً در کشورمان ایران و در استان همدان بزرگ‌ترین نیروگاه برق خورشیدی کشور به ظرفیت تقریبی 14 مگاوات افتتاح شد که با توجه به نرخ گفته شده اشتغال در این شاخه انرژی تجدیدپذیر، حدوداً اشتغال بیش از 200 نفر را در پی خواهد داشت. بررسی‌های جهانی نشان می‌دهند که بیش از نیمی از مشاغل ایجاد شده در نیروگاه‌های خورشیدی مربوط به مراحل نصب و بهره‌برداری هستند. از طرف دیگر، بیشتر جامعه آماری شاغلان انرژی‌های تجدیدپذیر مربوط به سیستم‌های فتوولتائیک و برق خورشیدی است. بنابراین چنانچه علاوه بر نصب و بهره‌برداری و توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در ایران، ظرفیت ساخت تولید مدول‌های خورشیدی نیز افزایش یابد، علاوه بر نصب و بهره‌برداری شاغلان مراحل ساخت نیز به این آمار شاغلان اضافه خواهد شد.
با توجه به هدف برنامه ششم توسعه مبنی بر سهم پنج درصدی ظرفیت مولدهای تجدیدپذیر تا پایان برنامه، لازم است تا 5000 مگاوات مولد تجدیدپذیر در ایران نصب شود. همچنین، با توجه به نقش مهم نیروگاه‌های خورشیدی در پیک‌سایی و کاهش تلفات توصیه شده است که حداقل 2000 مگاوات از این توان به مولدهای خورشیدی اختصاص یابد. بنابراین انتظار می‌رود تا پایان برنامه ششم بالغ بر 40000 شغل جدید ایجاد شود؛ مشاغلی که پایدار نیز خواهند بود.
توسعه انرژی تجدیدپذیر و پیامدهای اقتصادی آن
با توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و دو برابر شدن سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای جهان، نرخ واردات سوخت‌های فسیلی برای تولید برق در این کشورها کاهش می‌یابد. با این توسعه تولید ناخالص داخلی کشورهای واردکننده نفت و گاز مثبت و میزان تولید ناخالص داخلی کشورهای صادرکننده نفت، مانند قطر، عربستان و روسیه منفی می‌شود.
متأسفانه یکی از آسیب‌های جدی اقتصادی کشور ایران، وابستگی درامد دولت به صادرات نفت است. به‌گونه‌ای که طبق آمار بانک جهانی، در حدود 6/23 درصد تولید ناخالص ایران در سال 2014 از طریق صادرات نفت بوده است. چنانچه تا سال 2030 سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان دو برابر شود، اگر اقتصاد ایران همچنان به صادرات نفت متکی باشد، مانند عربستان با کاهش تولید ناخالص داخلی مواجه خواهد شد.
مسئله جدیدی که کشور با آن مواجه می‌شود، اثرات اقتصادی ناشی از رشد تولید ناخالص داخلی در جهان و افزایش تقاضا برای کالا و خدمات است. این رخداد مهم رشد مثبت تراز تجاری جهان را در پی دارد. ایران می‌تواند با حرکت به سمت تولیدات صنعتی، کالا و خدمات دانش‌بنیان در فناوری تجدیدپذیر، گام بزرگی در اقتصاد مقاومتی بردارد و به یک شاخص مناسب در تراز تجاری جهانی دست یابد.
چنانچه در کشورمان ایران توسعه انرژی تجدیدپذیر مانند سایر کشورها تا سال 2030 اتفاق بیفتد، با دو برابر شدن سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان، تراز تجاری ایران با رشد مثبت در حدود 9/0 تا 6/1 درصد مطابق نمودار 4 مواجه خواهد شد.
نتیجه‌گیری
توسعه انرژی تجدیدپذیر مخصوصاً انرژی خورشیدی رشد بسیار چشمگیری در اشتغال نیروی کار خواهد داشت. از طرفی افزایش ظرفیت تولید برق انرژی‌های تجدیدپذیر ضمن کاهش وابستگی به صادرات نفت و جلوگیری از کاهش تولید ناخالص داخلی با توسعه رشد صنعتی و ارائه خدمات و تولید کالاهای دانش‌بنیان سعی در رشد تراز تجاری کشور از طریق اهمیت به اقتصاد مقاومتی را در بر خواهد داشت.
منابع
1. ضرورت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران- سازمان انرژی‌های نو ایران (سانا)
2. Renewables Energy 2015. Global Status Report