اشاره
مطالعه نظام آموزش فنیوحرفهای سایر کشورها به منظور استفاده از تجربه آن‌ها و ارائه راهکارهای اساسی برای اصلاح نظام آموزش فنیوحرفهای، همواره مورد توجه پژوهشگران و صاحب‌نظران این حوزه بوده است. در این نوشتار نظام آموزش فنیوحرفهای آلمان مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه
نظام آموزش فنیوحرفهای دوگانه (دوال سیستم) که برای اولین بار در کشور آلمان طراحی و اجرا شده، شامل کار نیمه‌وقت و تحصیل در کنار هم است. این نظام بنیاد آموزش متوسطه را تشکیل می‌دهد. در آلمان همه جوانانی که داوطلب آماده شدن برای یک حرفه مناسب هستند، باید بعضی از آموزش‌های فنیوحرفهای را تا بالاترین سطح ممکن دریافت کنند.
دانش‌آموزان در سن شش سالگی وارد نظام آموزش تمام‌وقت اجباری می‌شوند. این دوره 9 سال طول می‌کشد. بعد از تکمیل این دوره، 70 درصد از دانش‌آموزان وارد نظام آموزش دوگانه می‌شوند و بقیه به تحصیلات نظری می‌پردازند. البته فارغ‌التحصیلان دوره‌های فنیوحرفهای نیز می‌توانند گواهی‌نامه ورود به دانشگاه را به دست آورند.
دانش‌آموزانی که وارد دوال سیستم می‌شوند، یک یا دو روز در هفته به‌صورت نیمه‌وقت به کار مشغول می‌شوند و بقیه هفته را به کلاس‌های درسی خود می‌روند. این کارآموزی معمولاً بین دو تا سه سال طول می‌کشد. در آلمان درصد دانش‌آموزان فنیوحرفهای نسبت به نظری، از 3/37 درصد در سال 1950 به 6/68 درصد در سال 1986 رسیده و از آن زمان تاکنون در حدود 70 درصد ثابت مانده است.
آموزش فنیوحرفهای جوانان، چه برای مشاغلی که نیاز به آموزش دارند و چه برای شاغلانی که به تشخیص دولت محلی باید آموزش ببینند، فقط توسط دولت تعیین میشود. این عمل موجب یکنواختی استاندارد و تضمین کیفیت میشود و بازار کار پرتحرکی را ایجاد می‌کند. نظام دوگانه کشور آلمان در بیشتر کشورهای در حال توسعه متقاضی زیادی داشته است، زیرا به سبب آن، موفقیت اقتصادی آلمان با نظام ویژه توسعه منابع انسانی پیوند یافته است.
البته وجود شرایط مناسب، از جمله نظام تحصیلی آلمان به‌عنوان مبنایی برای کارآموزی، پایبندی جدی کارفرمایان به تعلیم کارآموزان، وجود شرکت‌های پر‌رونقی که قادرند بخش عمده هزینه‌ها را تقبل کنند، و اتخاذ سیاست کاملاً محدودکننده در قبال مدارس حرفه‌ای تمام‌وقت، به موفقیت نظام فنیوحرفهای آلمان کمک شایانی کرده است.
1. مأموریت، چشم‌انداز، راهبرد و قوانین آموزش فنیوحرفهای
- کشور آلمان سابقه‌ای طولانی در آموزش و تربیت فنیوحرفهای دارد.
- اهمیت موضوع تغییرات جمعیتی کشور آلمان در دهه‌های گذشته، سبب کاهش وسیع نیروی کار ماهر شده و لذا تربیت نیروی کار ماهر افزایش پیدا کرده است.
- کشور آلمان بر ایجاد ارتباط قوی‌تر بین نظام آموزش دوگانه آلمان و آموزش عالی متمرکز شده است.
- بهبود تلفیق شایستگی‌های پایه در مهارت‌آموزی حرفه‌ای نیز از موضوع‌های مورد توجه است.
- سرمایه‌گذاری روی یادگیری مادام‌العمر از راهبردهای کشور آلمان است.
- تسهیل گذر از مدرسه به محیط کار، به‌ویژه برای معلولان نیز از جمله این راهبردهاست.
- راهبردهای یادگیری مبتنی بر شایستگی، به رسمیت شناختن یادگیری‌های قبلی، و ارتباط با اتحادیه اروپا در این کشور در نظر گرفته شده است.
- قوانین متعددی برای آموزش فنیوحرفهای و مهارت‌آموزی در کشور آلمان وجود دارد.
2. نظام آموزش فنیوحرفهای رسمی، غیررسمی و سازمان نایافته
- ساختار نظام آموزشی آلمان 4+ 6 + 3 است.
- در دوره اول متوسطه، دانش‌آموزان در تمام درس‌ها، دوره‌ها و مطالعات پیش‌حرفه‌ای، آشنایی با دنیای کار را آموزش می‌بینند.
- در دوره متوسطه، مهارت‌آموزی هم در نظام دوگانه و هم در مدارس نظری وجود دارد.
- دانش‌آموران، پس از گذراندن دوره اجباری، در سن 15 سالگی وارد دوره دوم متوسطه می‌شوند.
- دانش‌آموزان یکی از 13حوزه حرفه‌ای موجود را انتخاب میکنند.
- در نظام دوگانه آموزش فنیوحرفهای به دانش‌آموزان اجازه ورود به نظام دانشگاهی (آکادمیک) و نظری نیز داده میشود.
- مهارت‌آموزی در دنیای کار و مدارس حرفه‌ای انجام می‌پذیرد.
- مهارت‌آموزی در نظام آموزش دوگانه انتخابی محبوب و عمومی است.
- بیش از دو سوم کل دانش‌آموزان نظام آموزش دوگانه را انتخاب میکنند.
- برنامه آموزش متوسطه فنیوحرفهای دو، سه یا پنج سال طول می‌کشد که به حرفه انتخابی بستگی دارد.
- در نظام دوگانه، دانش‌آموزان دو روز در مدرسه و چهار روز در محیط واقعی کار حضور دارند.
3. متولی و مسئول آموزش فنیوحرفهای، و تأمین منابع مالی
- متولی اصلی آموزش فنیوحرفهای در کشور آلمان دولت فدرال و دولت‌های ایالتی هستند.
- مؤسسه «بیب» (BIBB) به دولت فدرال و شرکت‌ها مشاوره فنیوحرفهای می‌دهد.
- برای هماهنگی بین ایالت‌ها و دولت مرکزی، کنفرانس «ک.ام.ک» (KMK) برگزار میشود و مصوبات آن پس از تصویب در پارلمان ایالت قابل اجرا خواهد بود.
- مشارکت دولت، کارفرمایان و اتحادیه بسیار زیاد است.
- ایالت‌ها دارای کمیته مهارت‌آموزی حرفه‌ای هستند که شامل کارفرمایان، اتحادیه‌ها و متولی اصلی که هر کدام سهم برابر دارند می‌شوند.
- کارفرمایان و اتحادیه در دولت مرکزی نیز نقش مهمی در آموزش دارند.
- تأمین منابع مالی آموزش فنیوحرفهای آلمان بسیار پیچیده است.
- در نظام دوگانه، تأمین منابع مالی توسط ایالت و بنگاه‌های اقتصادی صورت می‌پذیرد.
- در مدارس حرفه‌ای ایالت منابع مالی را تأمین می‌کند.
4. معلمان و مربیان آموزش فنیوحرفهای
- آموزش معلمان ارائه‌دهندگان درس‌های نظری و آموزش مربیان ارائه‌دهندگان درس‌های عملی متفاوت است.
- مربیان در کارخانه‌ها براساس قانون آموزش فنیوحرفهای عمل میکنند.
5. صلاحیت‌ها، چارچوب صلاحیت‌ها و تضمین کیفیت
- چارچوب صلاحیت‌های آموزش در آلمان براساس پیامدها در سال 2006 تصویب شده است.
- این چارچوب هشت سطح دارد که شایستگی‌های حرفه‌ای و شایستگی‌های فردی شخصی را شامل میشود.
- ارائه‌دهندگان آموزش فنیوحرفهای متعهد می‌شوند، کیفیت درونی و بیرونی را تأمین و حفظ کنند.
- سنجش کیفیت توسط آژانس‌های اعطای گواهی‌نامه که خود مجوز دارند، انجام میشود.
- شورای اعتباردهی در انجمن ملی اعتباردهی ایجاد شده است.
- گواهی‌نامه‌ها و اعتباربخشی‌ها دارای اعتبار سه‌ساله هستند.
- معیارهای تأمین منابع مالی برای مدارس متنوع هستند و برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: صلاحیت مربیان؛ وجود نظام کنترل کیفیت؛ مشتری‌مداری؛ ارزشیابی پیوسته؛ پشتیبانی از مهارت‌آموختگان در دنیای کار؛ همکاری با خبرگان بیرونی؛ بهبود مستمر آموزش.
6. اصلاحات، پروژه‌های اصلی و چالش‌ها در آموزش فنیوحرفهای
- پودمان‌های صلاحیت برای ورود راحت‌تر افراد به مهارت‌آموزی طراحی شده‌اند.
- مؤسسه بیب پایگاه داده‌ای از پودمان‌ها تشکیل داده است.
- برای کاهش ترک تحصیل، برنامه مشاوره شغلی، برنامه جهت‌گیری حرفه‌ای و پروژه «Job Starter» انجام میشود.
- ارتباط آموزش فنیوحرفهای با آموزش عالی تقویت میشود.
- قانون فرصت‌های اشتغال در سال 2010 تصویب شده است.
- به منظور اجرای آموزش مستمر، برای کارفرمایان تسهیلات مالی در نظر گرفته شده است.
- چالش‌های تلفیق سیاست‌های اتحادیه اروپا بخش مهارت‌آموزی در کشور آلمان در درگاه (پورتال) اینترنتی تهیه‌شده توسط مؤسسه بیب ارائه شده است.
منابع
۱. محمدعلی، محبوبه (۱۳۸۸). وضعیت موجود آموزش‌های فنیوحرفهای در ایران و برخی کشورهای توسعه‌یافته. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اجتماعی.
۲. اسماعیلی، مهدی (۱۳۹۳). مطالعه مقایسه‌ای آموزش فنیوحرفهای رسمی در دوره متوسطه در کشورهای مختلف جهان.