با نزدیک شدن به آغاز جنب‌وجوش طبیعت (بهار) بهترین بهانه بود تا در استان خراسان رضوی و در شهر مشهد مقدس با مدیر هنرستان کشاورزی شهید یوسفی 2 (ناحیه 6) مصاحبه‌ای ترتیب داده شود. این هنرستان با همراهی و تلاش عوامل آموزشی و اجرایی شاید تنها هنرستانی است که مراجعه برای ثبت‌نام بیش از ظرفیت آن است به گونه‌ای که تعداد هنرجویان از 85 نفر در سال تحصیلی 95 ـ 1394 هم‌اکنون به بیش از 700 نفر رسیده است. همچنین درخصوص تولیدات همراه با آموزش و توسعه کارگاه‌های آموزشی به‌صورت دپارتمان موفقیت‌های قابل ملاحظه‌ای داشته است. اینک علت و راهکارهای پیشنهادی را از زبان ایشان جویا می‌شویم:
خودتان را معرفی کنید و سوابق کاری‌تان را در آموزش کشاورزی بیان کنید؟
- این جانب ابوالفضل رشیدی‌نیا، مدیر «هنرستان شهید یوسفی 2» مشهد هستم. در سال 1370، به‌عنوان هنرآموز، به استخدام آموزش‌وپرورش درآمدم و در هنرستان‌های کشاورزی نوخندان، تربت جام و مشهد، در پست‌های هنرآموز سرپرست شبانه‌روزی، سرپرست بخش، معاون آموزشی، معاون فنی، و مدیر هنرستان مشغول به کار بوده‌ام.
هنرستان کشاورزی شهید یوسفی 2 را از نظر جمعیت دانش‌آموزی، رشته‌های در حال اجرا، نیروی انسانی (آموزشی و اجرایی)، فضا و تجهیزات معرفی کنید.
هنرستان کشاورزی شهید یوسفی 2 در سال تحصیلی 99- 1398، 700 دانش‌آموز دارد که در شاخه فنی‌وحرفه‌ای کشاورزی، در رشته‌های امور زراعی، امور باغی، امور دامی، ماشین‌های کشاورزی و همچنین در شاخه کاردانش در رشته‌های طراحی و ایجاد فضای سبز، تولید و فراوری گیاهان دارویی، پرورش دام سبک و تعمیر تراکتور و تیلر مشغول به تحصیل‌اند.
هنرستان کشاورزی شهید یوسفی 2 دارای نیروهای متخصص و جوان در زمینه آموزشی و اجراست که اکثر آن‌ها مدرک کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی دارند و همگی دارای تجربه بالا در رشته‌های تخصصی خود هستند. این هنرستان دارای فضاها و تجهیزاتی به این شرح است: باغ؛ مجتمع گلخانه‌های تخصصی؛ پرورش نهال مثمر و غیرمثمر؛ سالن پرورش قارچ؛ پرورش گیاهان دارویی و آزمایشگاه؛ مزارع؛ سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار (رولاین، قطره‌ای و ...)؛ شاسی‌های سرد و گرم؛ کارگاه ماشین‌های کشاورزی؛ هانگار؛ تجهیزات و ماشین‌های آماده‌سازی زمین (کاشت، داشت و برداشت)؛ کارگاه جوشکاری؛ کارگاه موتور و هیدرولیک؛ دیفرانسیل؛ گاوداری؛ مرغداری؛ استخر پرورش ماهی؛ گوسفندداری؛ کارگاه طراحی و اجرای فضای سبز؛ کارگاه جوجه‌کشی؛ کارگاه پرورش زنبور عسل
آموزش در این هنرستان به‌صورت کلاس‌های جوار کارگاه آموزشی (دپارتمانی) برگزار می‌شود که شامل دپارتمان امور باغی، دپاتمارن امور زراعی، دپارتمان امور دامی و دپارتمان ماشین‌های کشاورزی است. هر دپارتمان نیز شامل کلاس درس، دفتر سرپرستی، دفتر همکاران و کارگاه‌های مرتبط با رشته است.
با توجه به اهمیت آموزش کشاورزی، اشتغال حدود 30 درصدی در این بخش و سهم کمتر از یک درصدی دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه در هنرستان‌های کشاورزی، چه اقداماتی باید صورت گیرد تا دانش‌آموزان از این رشته استقبال کنند و توسعه آموزش رشته‌های کشاورزی منطقی‌تر شود؟
- در خصوص پاسخ به این سؤال موارد زیر شایان ذکر است:
1. بازگشایی مجدد دفتر آموزش‌های کشاورزی، مانند دهه 1360 تا اوایل دهه 1370: این موضوع باعث می‌شود که تصمیم‌گیری تخصصی انجام گیرد و هنرستان‌های کشاورزی از لحاظ نیروی انسانی، فضا، تجهیزات و بودجه سامان‌دهی شوند.
2. برگشت ناقص و طولانی‌مدت درآمد حاصل از تولیدات هنرستان کشاورزی: با توجه به اینکه درآمد خالص اغلب تولیدات در محیط‌های آموزشی منفی و یا دارای سود ناچیز است، پس از واریز پول، از حدود 13 درصد در استان خراسان رضوی، تا 60 درصد در بعضی از استان‌ها کسر می‌شود که به این سبب بخش‌ها روز‌به‌روز ضعیف‌تر می‌شوند. به‌قول معروف از کیسه خورده می‌شود. پیشنهاد ما این است که با پیگیری و تصویب قانون جدید، گرفتن درصد از سود حذف شود.
3. بهبود کیفیت آموزش: آموزش هنرجویان با توجه به نیاز بازار کار، براساس جریان «تات» (تحقیقات‌ـ آموزش‌ـ ترویج) به خوبی انجام شود، به نحوی که فارغ‌التحصیلان بتوانند در بازار کار جذب و یا کارآفرین شوند.
4. سرمایه‌گذاری در جذب نیروی انسانی: اقدامات لازم برای جذب افراد علاقه‌مند به شغل معلمی و ارتقای دانش آن‌ها برای آموزش صحیح و اثربخش صورت گیرد.
5. گزینش هنرجویان: جذب هنرجو به‌صورت مصاحبه انجام پذیرد و فقط هنرجویانی جذب شوند که پایه کشاورزی دارند؛ تا در آینده دچار مشکل اشتغال نشوند.
6. حمایت از فارغ‌التحصیلان این بخش: به فارغ‌التحصیلان بخش کشاورزی و تسهیلات مناسب و امتیازاتی از قبیل سرباز ترویج، و ... اعطا شود.
7. کنترل جذب هنرجو: جذب هنرجو در شاخه کاردانش به‌صورت چرخشی انجام گیرد. برای مثال، دو سال پرورش دام‌های سنگین، دو سال بعد پرورش طیور و ... داشته باشیم تا با حجم زیاد فارغ‌التحصیل در نتیجه بی‌کاری مواجه نشویم.
8. اهمیت درس کارآفرینی: درس کارآفرینی، شامل بازاریابی، کارگروهی، ایده‌پردازی، تحقیقات بازار، تشخیص فرصت، خلاقیت، ریسک‌پذیری، نوآوری و ... پررنگ شود.
9. سامان‌دهی برون‌سپاری: استفاده نکردن از برون‌سپاری آموزش در مناطقی که هنرستان کشاورزی وجود دارد.
برنامه‌های درسی و کتاب‌های تخصصی رشته‌های کشاورزی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا با توجه به شرایط آب و هوایی و امکانات، قابل اجرا هستند؟ پیشنهاد شما در این خصوص چیست؟
برنامه‌های درسی، چه در حوزه فنی‌وحرفه‌ای و چه در حوزه کاردانش، نتیجه معیارهای گذشته است و متناسب با نیاز امروز نیست. آموزش با امکانات قدیمی، صرف ساعات طولانی و بی‌هدف، توقعات زیاد از حد و غیرمتناسب با شرایط هنرستان‌ها، امکان‌سنجی نشدن هنرستان‌ها، توجه نکردن به شرایط آب‌وهوایی منطقه و نیاز بازار، و ... همگی جزء نقاط ضعف برنامه درسی هستند. پیشنهاد می‌کنیم آموزش با توجه به شرایط آب‌وهوایی منطقه انجام شود. چون در آموزش کشاورزی با موجود زنده سروکار داریم و آموزش به‌صورت شبانه‌روزی و در تمام مدت سال ادامه دارد. باید آموزش‌ها منطبق با نیازهای منطقه باشند. لازم است برنامه درسی و کتاب‌ها با نیاز بازار و وضعیت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی منطقه انطباق داشته باشند. امکانات موجود در هنرستان نیز در اجرای رشته بسیار اهمیت دارد.
برای اجرای آموزش مبتنی بر شایستگی در هنرستان‌های کشاورزی، آیا به قوانین جدید و یا تفاهم‌نامه با سایر وزارتخانه و سازمان‌ها احتیاج است؟ در صورت مثبت بودن جواب، به چند مورد ضروری اشاره کنید.
- از آنجا که شایستگی‌ها به دو مقوله فنی و غیرفنی تقسیم می‌شوند، طبیعتاً برای بهبود آموزش به ارتباط با سایر وزارتخانه و سازمان‌ها نیاز است. تا ضمن آشنایی با سایر محیط‌های اداری، آموزشی و ... فضای محیط کار به‌طور واقعی ترسیم شود. در حوزه فنی، با توجه به عقب‌ماندگی شدید آموزش کشاورزی ضرورت دعوت از کشاورزان مخصوصاً کشاورزان پیشرو، و هماهنگی و همراهی فنی با سازمان جهاد کشاورزی، فنی‌وحرفه‌ای، شهرداری‌ها، منابع طبیعی، محیط‌زیست، نظام‌مهندسی، شرکت‌های تعاون روستایی و ... به‌شدت احساس می‌شود. مکانیزاسیون کشاورزی، اجرای شیوه‌های نوین باغداری و زراعت، پرورش نژادهای متنوع و پربازده حیوانات اهلی، و علم تغذیه در میدان عمل، به مراتب از سطح آموزش در هنرستان‌ها فراتر است. مثلاً ایجاد تفاهم‌نامه بین آموزش‌وپرورش و جهاد کشاورزی به منظور واگذاری «شناسه تولید» (لیبل) به نهالستان‌های موجود در هنرستان‌ها، یا آب‌بهای آموزشی به جای آب‌بهای کشاورزی، به تفاهم‌نامه بین آموزش‌وپرورش و سازمان آب نیاز دارد.
با توجه به تجربه و مدیریت موفق شما در این هنرستان، به‌طور کلی عوامل محدودکننده آموزش کشاورزی در آموزش‌وپرورش کدام‌اند؟
عوامل محدودکننده موارد متعددی هستند؛ از جمله: تناسب نداشتن امکانات و تجهیزات با رشته‌های در حال اجرا، فرسودگی تجهیزات و گاهی نبود امکانات و تجهیزات در اکثر هنرستان‌ها که در نتیجه، آموزش‌های کشاورزی به‌صورت تئوری انجام می‌گیرند و کاربردی نیست. همچنین، محدودیت زمان آموزش، محدودیت منابع آبی و مالی، انگیزه نداشتن همکاران برای آموزش‌های عملی، توانمند نبودن همکاران، بی‌انگیزگی هنرجویان، درک نادرست مسئولان از آموزش کشاورزی (که آموزش را به‌صورت کرتی می‌بینند و تصوری از کارگاه‌های آموزشی ندارند. این امر سبب می‌شود مثلاً کارگاه آموزشی امور زراعی را زمین‌های مازاد و بلااستفاده تصور کنند و معمولاً برای آن نقشه‌هایی مانند ایجاد اردوگاه، تالار و ... دارند)، فقدان چارت سازمانی نیروی انسانی منطبق با وضعیت هنرستان‌های کشاورزی، مانند راننده تراکتور، آبیار، کارگر دامداری و... . نبود فضای مسکونی برای کارکنان با توجه به شبانه‌روزی بودن هنرستان‌های کشاورزی.
راهکارهای پیشنهادی شما برای بهبود وضعیت آموزش در هنرستان‌های کشاورزی کدام‌اند؟
ـ افزایش جذابیت آموزش در حوزه کشاورزی و تلفیق آن با سایر مهارت‌ها مانند الکترونیک، الکتروتکنیک و ... در راستای هوشمندسازی کشاورزی؛
ـ استفاده از ظرفیت فضای مجازی و فناوری‌های به‌روز در جهت عینیت‌بخشی به آموزش‌های کشاورزی؛
ـ توجه خاص به کارآموزی و کارورزی هنرجویان هنرستان‌ها و ترغیب آنان به اشتغال؛
ـ فراهم آوردن تسهیلات کم‌بهره با بازپرداخت بلندمدت برای هنرجویان کشاورزی؛
ـ استفاده از نیروهای انسانی متخصص و مرتبط با رشته‌های کشاورزی در سطوح متفاوت آموزش و اجرا.