اشاره
این پژوهش در جست‌وجو و شناخت عناصر و عوامل تأثیرگذار بر نگرش دبیران، وضع فعلی مدرسه‌ها و برنامه‌های جدید، لزوم آگاهی و استفاده از وسایل ارتباطی سمعی و بصری در مدرسه‌ها بوده است. هدف از انجام مطالعهکنونی بررسی تأثیر جهانی شدن فرهنگ بر نگرش تربیتی دبیران زن مدرسه‌های دوره دوم متوسطه منطقه 15 آموزش‌و‌پرورش شهر تهران بوده است. روش پژوهش پیمایشی و ابزار پژوهش پرسش‌نامه محقق ساخته مرکب از 34 سؤال پنج گزینه‌ای در مقیاس لیکرت بود. روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و حجم نمونه براساس فرمول کوکران 185 نفر تعیین شد که بین دبیران زن شاغل در دبیرستان‌های دوره دوم متوسطه منطقه15 آموزش‌و‌پرورش تهران اجرا شد. تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده با استفاده از تکنیک‌های آماری، از جمله «ضریب پیرسون»، انجام شد. نتایج نشان می‌دهند، بین جهانی شدن به‌عنوان متغیر مستقل و نگرش تربیتی دبیران به‌عنوان متغیر وابسته رابطه معنادار، در جهت مستقیم و در سطح بالا وجود دارد. براساس نتایج، هر چه برخورداری از فرهنگ جهانی بیشتر باشد، نگرش تربیتی دبیران مثبت‌تر است. همچنین روند جهانی شدن، متأثر از تعاملات رسانه‌ای جهانی، میزان کاربرد الگوهای جهانی زبان و استفاده از محصولات فرهنگی جهانی، می‌تواند تغییری در نگرش دبیران ایجاد کند.
مقدمه
تحقیق حاضر در صدد بوده است به این سؤال اساسی پاسخ دهد که: «جهانی شدن فرهنگی چه تأثیری بر نگرش تربیتی دبیران زن دوره دوم متوسطه منطقه 15 آموزش‌و‌پرورش شهر تهران داشته است؟»
سؤالات فرعی نیز شامل موارد زیرند:
1. جهانی شدن فرهنگ چگونه ممکن است در روش تربیتی و آموزشی دبیران مدرسه‌ها تأثیر بگذارد؟
2. آیا آشنایی و استفاده دبیران از امکان‌ها و ابزارهای جهانی شدن فرهنگ ممکن است روی روش و بینش درسی و آموزشی آنان تأثیر بگذارد؟
3. چگونه می‌توان دامنه و میزان تأثیر‌پذیری دبیران زن آموزش‌و‌پرورش را از فرایند جهانی شدن فرهنگ، مورد مطالعه و ارزیابی قرار داد؟
4. میزان دسترسی دبیران به امکانات سخت‌افزاری در مدرسه‌های متوسطه تا چه اندازه است؟
5. میزان دسترسی دبیران به امکانات نرم‌افزاری در مدرسه‌های متوسطه تا چه اندازه است؟
6. میزان آشنایی دبیران با فناوری ارتباطات و اطلاعات (فاوا) و کاربرد آن در زمینه تربیتی چگونه است؟ بدین ترتیب فرضیات تحقیق شامل موارد زیر می‌شوند:
فرضیه اصلی تحقیق
به نظر می‌رسد بین جهانی شدن فرهنگی و نگرش تربیتی دبیران رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیات فرعی تحقیق
1. به نظر می‌رسد بین جهانی شدن فرهنگی در گروه‌های متفاوت (از نظر رشته فعالیت) دبیران آموزش‌و‌پرورش رابطه وجود دارد.
2. به‌نظر می‌رسد بین جهانی شدن فرهنگی و نگرش تربیتـی دبیـران آمــوزش‌و‌پــرورش در گــروه‌های متفـاوت (از نظر وضعیت تأهل) رابطه معنادار وجود دارد.
3. به‌نظر می‌رسد بین جهانی شدن فرهنگی و نگرش تربیتی دبیران در گروه‌های متفاوت سنی رابطه معناداری وجود دارد.
4. به‌نظر می‌رسد بین جهانی شدن فرهنگی و روش تربیتی دبیران با کاربرد فاوا (فناوری ارتباطات و اطلاعات) رابطه معناداری وجود دارد.
5. به‌نظر می‌رسد بین جهانی شدن فرهنگی و باورها و اعتقادات تربیتی دبیران رابطه معناداری وجود دارد.
6. به‌نظر می‌رسد بین جهانی شدن فرهنگی و نگرش تربیتی دبیران نسبت به توسعه و پیشرفت ملی، حقوق شهروندی (حقوق مدنی، اجتماعی و سیاسی)، مسئولیت‌پذیری جوانان، و هویت ملی- مذهبی جوانان رابطه معناداری وجود دارد.
مبانی نظری
•رونالد رابرتسون، علاوه بر جنبه عینی جهانی شدن (فشردگی زمان و فضا) بر جنبه ذهنی جهانی شدن نیز تأکید می‌ورزد [رابرتسون، 1385: 20-12].
•هابرماس معتقد است، جهانی شدن شاخص‌ها و ابعادی فراتر و گسترده‌تر از جهانی شدن نظام سرمایه‌داری دارد [سلیمی، 1381: 237].
•به زعم مارتین آلبرو، چندگانگی و متنوع شدن فرهنگی بیشتر از همسانی می‌تواند صورت‌های مسلط روابط فرهنگی در شرایط جهانی را تبیین کند.
•تاملینسون و هملینگ فرایند جهانی شدن فرهنگ را حرکت جهان به‌سوی هم‌خوانی و هماهنگی فرهنگی ارزیابی می‌کنند [گفتمان نو، 1385: 111].
دیدگاه آپادورای مبنی بر کشمکش میان همگون‌سازی و ناهمگون‌سازی به‌عنوان چارچوبیکارآمد برای درک وضعیت کنونی جهانی شدن و فرهنگ باشد.
•کیت‌نش بر آن است که نشان دهد، تغییر پارادایمی در جامعه‌شناسی سیاسی رخ داده است.
در این پژوهش از نظرات فریره پیرامون«آموزش‌و‌پرورش بانکی» و «آموزش‌و‌پرورش برای آزادی» که هم فریره و هم گرامشی بر توافق، همکاری و گفت‌وگوی بین معلم و دانش‌آموز تأکید دارند، و همچنین حقوق و مسئولیت‌ها و آموزش شهروندی، در رویکرد مارشال و ترنر، و توازن حقوق و مسئولیت‌های عام‌گرایانه مورد‌نظر فالکس و نیز مفهوم جهان وطنی شهروندی و رویکردهای جانوسکی و پارسونز استفاده شده است.
روش پژوهش
جامعه آماری این پژوهش مرکب از 359 نفر از دبیران منطقه 15 شهر تهران بوده است. حجم نمونه برابر با 185 نفر انتخاب شد. ابزار گردآوری اطلاعات این تحقیق پرسش‌نامه محقق ساخته و شامل 5 سؤال باز و 29 سؤال بسته در قالب طیف لیکرت بود. این مقیاس ترتیبی و تحت شرایطی پایایی بالایی است. نمره مقیاس شامل اندازه شدت نگرش ابراز شده در تمام گویه‌هاست [میلر، 1381: 208].
بحث و یافته‌ها
یافته‌های توصیفی
نتایج نشان می‌دهند، به ترتیب 4/91 درصد پاسخگویان با زبان خارجی آشنایی داشتند و 6/8 درصد آنان با زبان خارجی آشنایی کافی نداشتند.
یافته‌های استنباطی
پیش‌بینی میزان نگرش تربیتی دبیران جمعیت مورد مطالعه عبارت است از:
(محصولات فرهنگی جهانی) 350/0+ (جهانی شدن فرهنگ) 365/0= نگرش تربیتی دبیران
بیشترین سهم از پیش‌بینی نگرش تربیتی دبیران از آن جهانی شدن فرهنگ با ضریب بتای 365/0 و کمترین سهم از آن محصولات فرهنگی جهانی با ضریب بتای 350/0 است. به‌طوریکه این متغیرها 331/0 درصد از واریانس نگرش تربیتی دبیران را تبیین کرده‌اند.
در جمع‌بندی مدل تحلیل مسیر می‌توان گفت که بر حسب ضریب مسیرهای حاصله برای هر متغیر، به ترتیب متغیرهای «استفاده از تلفن همراه»، «محصولات فرهنگی جهانی»، «استفاده از اینترنت» و «تماشای فیلم‌های خارجی» به‌طور مستقیم با نگرش تربیتی دبیران رابطه دارند.
بحث و نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر با عنوان «جهانی شدن فرهنگی و تأثیر آن بر نگرش تربیتی دبیران زن دوره دوم متوسطه منطقه 15 شهر تهران» درصدد آن بود که ابتدا با رویکرد جامعه‌شناختی به مطالعه نظریات اندیشمندان اجتماعی در این زمینه بپردازد. متغیر مستقل این پژوهش شامل آشنایی با زبان خارجی، استفاده از اینترنت، استفاده از تلفن همراه، دسترسی و استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای، و استفاده از شبکه‌های موسیقی و فیلم می‌شد که متغیر «استفاده از تلفن همراه» با ضریب مسیر 549/0 بیشترین تأثیرگذاری را به‌طور مستقیم بر متغیر وابسته داشته است. به این معنا که در رأس همه عوامل مورد سنجش، متغیر «استفاده از تلفن همراه» عامل مستقیم مؤثر در نگرش تربیتی دبیران بوده است.
برحسب ضریب مسیرهای حاصله از تحلیل مسیر برای هر متغیر، غیر از استفاده از تلفن همراه، به ترتیب متغیرهای «استفاده از محصولات فرهنگی جهانی»، «استفاده از اینترنت»و «تماشای فیلم‌های خارجی» به‌طور مستقیم با نگرش تربیتی دبیران رابطه دارند. براساس مدل رگرسیونی می‌توان اذعان داشت، متغیرهای جهانی شدن فرهنگ و محصولات بر میزان نگرش تربیتی دبیران تأثیرگذار است. بیشترین سهم از پیش‌بینی نگرش تربیتی دبیران از آن «جهانی شدن فرهنگ» با ضریب بتای 365/0 و کمترین سهم از آن استفاده از محصولات فرهنگی جهانی با ضریب بتای 350/0 است. به‌طوریکه این متغیرها 331/0 درصد از واریانس نگرش تربیتی دبیران را تبیین کرده‌اند.
در زمینه فرهنگ جهانی، به‌عهده گرفتن منش خلاق و پویا، رسیدن به اجماع و نزدیکی فرهنگ‌ها، درک صحیح از خود، شناخت توانمندی‌ها و ضعف‌ها، شناخت مفاهیم زیربنایی جهانی شدن، ارائه تعریفی از هویت ملی، درک مفهوم واقعی استقلال در عصریکه این مفهوم تغییر سنتی خود را از دست داده است و کشورها به دنبال همکاری و وابستگی‌های متقابل هستند، کنار نهادن تفکر انحصارطلبانه، ارتباط تفاهمی و به دور از سلطه با دیگر فرهنگ‌ها، ضروری است. توصیه می‌شود، تحقیق تطبیقی بین مناطق مختلف شهر تهران، بین دبیران خانم و آقا، در دوره‌های متفاوت تحصیلی، دانشجویانیکه مشغول تحصیل‌‌اند و هنوز تدریس نکرده‌اند، دبیران و یا حتی بازنشستگان آموزش‌و‌پرورش صورت پذیرد. همچنین توصیه می‌شود، علاقه‌مندان به حوزه مطالعات فرهنگی، فکری، تربیتی، با روش‌های غیرپیمایشی، نظیر روش‌هایکیفی و سایر روش‌های مطرح شده، عوامل تأثیرگذار را مطالعه کنند. آموزش نحوه استفاه از ابزار نوین به دبیران و برگزاریکارگاه‌های آموزشی ضرورت دارد و در کنار آن لازم است، این ابزار را با قیمت مناسب در اختیار آن‌ها بگذارند.
منابع
1. برهانی، م. (1384). «آینده فرهنگ ایران در دنیای جهانی شده». پایان‌نامه، دانشگاه آزاد.
2. تاملینسون، ج. (1381). جهانی شدن و فرهنگ. ترجمه محسن حکیمی. دفتر پژوهش‌های فرهنگی. تهران.
3. رابرتسون، رولند (1380). جهانی شدن؛ تئوری اجتماعی و فرهنگی جهانی. ترجمهکمال پولادی. نشر ثالث با همکاری مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها. تهران. چاپ اول.
4. رضایی، م (1390). «بررسی تأثیر جهانی شدن ارتباطات بر گرایش به حفظ محیط زیست شهروندان شهر تهران». پایان‌نامه، دانشگاه‌الزهرا. تهران.
5. سابقی، م. (1382). «صادرات محصولات فرهنگی و نقش آن در جهانی‌سازی». پایان‌نامه، مدیریت فرهنگی. تهران.
6. سلیمی، شاپور. (1385). «جهانی شدن فرهنگ: وحدت یا تکثر فرهنگی». گفتمان نو. سال اول. شماره دوم. شهریور.
7. سلیمی، ح. (1379). فرهنگ‌گرایی، جهانی شدن و حقوق بشر. وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی. تهران.
8. سلیمی، ح. (1380). «جهانی شدن مصداق‌ها و برداشت‌ها». فصلنامه مطالعات ملی. سال سوم.
9. سلیمی، ح. (1388). مقاله گیدنز و مفهوم ابعاد و آثار جهانی شدن. انتشارات سمت. تهران.
10. شهباز، س؛ زمانی، عشرت؛ نصراصفهانی، احمد‌رضا (1380). بررسی میزان دسترسی دبیران و بهره‌گیری آنان از فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) در مدارس متوسطه شهر اصفهان. علوم و فناوری اطلاعات. دوره 23. شماره 1 و 2. پاییز و زمستان.
11. صیادی، ا. (1382). «انقلاب اسلامی و چالش‌های جهانی شدن فرهنگ». پایان‌نامه، دانشگاه آزاد. دانشکده علوم سیاسی. تهران.
12. فانی، ح. (1383). «دلالت‌های تربیتی دیدگاه پست مدرنیستی لیوتار و نقد آن» نشریه نوآوری‌های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت. دوره 3، شماره9.
13. کاظمی، ب. (1382). «ایران چالش‌های فرهنگی و جهانی شدن»، پایان‌نامه، علوم سیاسی، تهران.
14. گل‌محمدی، الف. (1381). جهانی شدن فرهنگ و هویت. نشر نی. تهران.
15. گلشنی، م. و غلامی، رضا (1387). گزارش پژوهش ملی ایران و جهانی شدن مطالعه راهبردی در مواجهه فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با پدیده جهانی شدن. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. تهران. چاپ اول.
16. لازار، ژ. (1380). افکار عمومی. ترجمه مرتضیکتبی. نشر نی. تهران.
17. میرمحمدی، د. (1381). «جهانی شدن، ابعاد و رویکردها». فصلنامه مطالعات ملی. شماره 11.
18. نعمت‌اللهی، ز. (1390). بررسی رابطه بین ابزارهای جهانی شدن و هویت دینی. پایان‌نامه، دانشگاه الزهرا. دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد. تهران.
19. هال، استوارت، ا. (1383). «بومی و جهانی: جهانی شدن و قومیت». ترجمه بهزاد برکت. فصلنامه ارغنون. شماره 24. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. تهران.
20.Marvan m, Kraidy., 2002, Globalization of Culture Through the Media, university of pensilvania, kraidy @ asc. upenn. edu.
21.Marvan m, kraidy., 2002, Hybridity in Cultural Globalization, university of pensilvania, kraidy @ asc. upenn. edu.
22. Maria, Grazia la Spade., 2010, Globalization and Its Effects on Diversity: Some Economic Aspects, university of messina.
23. Ying Qinliu., 2012, Exploring the Impacts of Cultural Globalization on Cultural Awareness Values and English Writing in Chinese Context: Cameron university. Usa.
24. Tomilson, John., 2003, Globalization and Cultural Identity.
25. Aynur Oksal, Mehzudil Tugba Yildiz Ekin., 2012, Student teachers' global perspectives and attitudes towards cultural diversity: The case of Uludag University', Faculty of Education, Uludag University, Bursa 16059, Turkey.