مقدمه
بسیاری از معلمان از سردرگم شدن دانش‌آموزان در درس مطالعات اجتماعی احساس نگرانی می‌کنند. بدین معنی که آن‌ها مطالعات اجتماعی را غالباً درقالب موضوع پیچیده‌ای می‌بینند که هیچ ارتباطی با دنیای امروز ندارد. سازمان‌دهنده‌ها و نقشه‌های مفهومی به دانش‌آموزان در طبقه‌بندی، ساده کردن، نشان دادن روابط و معناسازی، و مدیریت سریع و آسان اطلاعات کمک می‌کنند [crawford and carnine, 2000].
کاربرد در مطالعات اجتماعی
معلمان و دانش‌آمــوزان می‌توانند سازمان‌دهنده‌ها را به‌عنوان ابزاری برای پردازش یا تلفیق فراوده، با کاغذ،مقوا یا با نرم‌افزارهای رایانه‌ای بسازند. استفاده کاربردی از سازمان‌دهنده‌ها در مطالعات اجتماعی، باعث برانگیختگی دانش‌آموزان، یادآوری کوتاه‌مدت سریع‌تر و پیشرفت تحصیلی طولانی مدت بهتری در آن‌ها می‌شود.
سازمان‌دهنده‌ها به دانش‌آموزان امکان پذیرش مسئولیت، نقد و شخصی‌سازی معانی، به اشتراک‌گذاری اطلاعات با دیگران، و اجرای کارگروهی را می‌دهد [Mackinnon and Deppell, 2005].
کلاس‌های درس مطالعات اجتماعی غالباً شامل همه نوع دانش‌آموزی است. سازمان‌دهنده ترسیمی می‌تواند دانش‌آموزان را در خواندن نمودارها، جدول‌ها و متن‌های سخت، برجسته کردن اطلاعات و ارزش‌گذاری برای تنوع فرهنگی و یادگیری انگلیسی یاری رساند. سازمان‌دهنده همچنین به معلمان مطالعات اجتماعی کمک میکند که میزان فزاینده‌ای از محتوای به‌هم پیوسته را پوشش دهند.
سازمان‌دهنده با شیوه‌های دانش‌آموزمحور، چالش‌برانگیز و سازنده و خلاق به معلمان و دانش‌آموزان در جداسازی، خلاصه‌کردن و دستکاری اطلاعات اجتماعی کمک می‌کنند [National Covncilor..., 1994].
هشت نوع سازمان دهنده ترسیمی
در این مقاله ما هشت نوع سازمان‌دهنده را ارائه می‌کنیم ما این هشت نوع را بر اساس اهداف یادگیری طبقه‌بندی می‌کنیم (ضمیمه‌های الف تا ح). همچنین، واژگان مرجع مرتبط با هر نوع سازمان‌دهنده را نیز آورده‌ایم. تشخیص لغت مناسب موجود در متن، کلید استفاده از هر یک از سازمان‌دهنده‌ها و بحث پیرامون رابطه‌های مرتبط با آن است. معلمان نیز باید لغات مرتبط موجود در متن یا بحث را انتخاب و لغات جدید را به سازمان‌دهنده‌ها اضافه کنند.
سازمان‌دهنده‌های ترسیمی ارائه شده در این مقاله را می‌توان به سه روش زیر به‌کار برد:
1. پیش از خواندن و بحث، به‌عنوان روشی برای پیش‌آزمون دانش، معرفی یا پیش‌نمایش موضوع یا مسئله، بارش مغزی ایده‌ها و برانگیختن رغبت.
2. تهیه ابزاری برای نت‌برداری در طول خواندن و بحث، به‌خاطر سپردن اطلاعات، بررسی و بسط و تأکید بر یادگیری به‌عنوان ارزشیابی رسمی، و تجدید علاقه و رغبت.
3. برای بازبینی پس از خواندن و بحث یا ارزیابی یادگیری، ایجاد پایه و مبنایی برای فعالیت‌ها و پروژه‌های بعدی، و استفاده به‌عنوان ارزشیابی نهایی [Vacca and Vacca, 2001].
سازمان‌دهنده‌های ترسیمی به معلمان و دانش‌آموزان اجازه کسب دانش موجود، تصحیح مفاهیم و اطلاعات نادرست، بارش مغزی احتمالات جدید، پیش‌بینی نتایج، فرایندی کردن اطلاعات، به اشتراک‌گذاری ایده‌ها، و دیدن نتایجشان در ارائه‌هایی ساده به دشوار را می‌دهد.
در ادامه هر یک از انواع سازمان‌دهنده‌ها و چگونگی کاربردشان را شرح می‌دهیم.
پیش‌بینی و فرض (ضمیمه الف)
برای شروع واحد یا تجربه یادگیری، بررسی نظرات و دانش پیشین، ارائه مسئله و ترغیب دانش‌آموزان به مطالعه محتوا، بسیار مناسب هستند. همان‌طور که معلمان از دانش‌آموزان درباره دانسته‌هایشان پیرامون موضوع یا مسئله می‌پرسند، این نوع سازمان‌دهنده تجربیات گذشته و سؤالات موجود را ثبت و حفظ میکند. با آشکار شدن یادگیری، معلمان و دانش‌آموزان به سازمان‌دهنده‌های ترسیمی‌شان باز می‌گردند تا یافته‌های جدیدی را در بخشی متفاوت ثبت کنند. ایجاد مکان و فضایی به منظور برقراری ارتباطات سندی برای یادگیری اکنون و آینده به شخصی‌سازی و بسط یادگیری کمک میکند. نمودارهای «آنچه که شما می‌دانید»، «آنچه که شما می‌خواهید بدانید» و «آنچه که شما یادگرفته‌اید»، نمونه‌های معمولی و رایج از این نوع سازمان‌دهنده هستند. آن‌ها مفاهیم و اصطلاحاتی را ثبت می‌کنند که می‌توان در حین خواندن و پس از آن، مورد تجدید نظر قرار داد.
الگویی و موقعیتی (ضمیمه ب)
به معلمان و دانش‌آموزان کمک میکند تا ببینند که چگونه در تربیت و مرحله‌ای خاص و یا در گاه‌شمار، نظر و ایده‌ای در ارتباط با نظر دیگری بوده و چگونه الگویی در بافت‌ها و کاربردهای متفاوت ایجاد می‌شود و مجدداً رخ می‌دهد. خوانندگان می‌توانند از طریق ترسیم تصویر یا ثبت لغات در یک توالی واضح و روشن، مثل زنجیره یا خط زمانی، علت و معلول را مجسم کنند.
گروهی و سازمانی (ضمیمه پ)
به معلمان و دانش‌آموزان کمک میکند، چگونگی رابطه میان یک ایده و اندیشه را با هدف و مفهوم دریابند. این سازمان‌دهنده‌ها که گروه‌بندی و سازماندهی می‌کنند، برای کار گروهی کوچک یا کار مشارکتی مناسب هستند. البته شاید این موارد را به‌طور منظم بتوان در کتاب‌های درسی یافت. نمودار درختی نمونهای از این نوع سازمان‌دهنده‌هاست.
مقایسه و تضاد (ضمیمه ت)
شامل اشکالی هستند که مسئله یا موضوع انتخاب شده را برای توصیف طرز تشابه یا تفاوت مثالی با مثالی دیگر نمایش می‌دهند. نمونهای از این سازمان‌دهنده‌ها «دیاگرام ون» است. معلمان می‌توانند با بهره‌گیری از این سازمان‌دهنده به دانش‌آموزان در حین پیشرفت در واحد درسی، در مقایسه و نمایش دیدگاه‌های متعدد مرتبط با موضوع کمک کنند. منطق دانش‌آموزان احتمالاً بر پایه اطلاعات کسب شده از متنی خاص یا اعمال نظر و اندیشه در تجربیات شخصی‌شان شکل می‌گیرد.
رابطه و استدلال (ضمیمه ث)
اطلاعات را در ترتیبی خاص قرار می‌دهند تا به دانش‌آموزان، درک و فهم الگوی تفکر استقرایی و قیاسی را به‌وضوح نمایش دهند. الگوهای تفکر استقرایی مدرک و دلیلی فراهم می‌سازند که ایده‌های بزرگ یا مفاهیم معنادار را ایجاد و حمایت کنند. الگوهای تفکر قیاسی برای علل و استدلال‌های زیربنایی و اساسی و منطق مربوط به هر استنتاج، مدرک فراهم می‌کنند. معلمان و دانش‌آموزان می‌توانند از این سازمان‌دهنده‌ها برای ایجاد ارتباطات و کشف جزئیات بیشتر استفاده کنند.
تشخیصی و تجسمی (ضمیمه ج)
شامل اشکالی چون ستاره و لامپ است که به دانش‌آموزان در نام‌گذاری، تشریح، بارش مغزی و بسط تفکر مربوط به اجزای عمل یا ایده‌ای بزرگ‌تر کمک می‌کنند. این سازمان‌دهنده‌ها که برای ثبت داده و شرح و بسط مفاهیم و مهارت‌ها ایده‌آل هستند، موجب برانگیختگی دانش‌آموزان و ایجاد تفکر خلاق در آن‌ها می‌شوند.
ارزشیابی و تخمینی (ضمیمه چ)
برای توضیح و تفکیک ایده یا دیدگاه متفاوت مربوط به محتوا و فرایند مورد استفاده قرار می‌گیرند. اندازه فضا یا بخش می‌تواند مطابق با میزان ارزشیابی و تخمین باشد. نمودارهای تحلیل می‌توانند نمونهای از این سازمان‌دهنده‌ها باشند که پیوست‌های خوبی برای گزارش‌ها و نمایش‌ها هستند.
ترکیبی و خلاق (ضمیمه ح)
غالباً با نیازهای معلمان جور نیستند و از این‌رو معلمان می‌توانند دانش‌آموزان را تشویق کنند تا سازمان‌دهنده های خود را بسازند. هر جزء از سازمان‌دهنده‌های ترسیمی ساخته شده جدید، مفهوم، ساختار یا کارکردی را برای هدفی ویژه ضبط و ثبت میکند. این دسته از سازمان‌دهنده‌ها به معلمان و دانش‌آموزان آزادی می‌دهد، تا ایده‌ها و نظرات خود را با رویکردهای انفرادی بیان کنند.
ضمیمه الف: سازمان‌دهنده ترسیمی پیش‌بینی و فرض
هدف: نمایش دانستنی‌ها، فرض‌ها، موضوعات محتمل و ممکن، و آنچه که کنجکاوی دانش‌آموز را برمی‌انگیزد.
لغات مرتبط: پیش‌بینی کردن، فرض کردن، گمان داشتن، حساب کردن، بررسی کردن، اندیشه کردن، مشورت کردن، تعمق کردن، انتظار داشتن، حدس زدن، پیشگویی کردن، تخیل کردن، قضاوت کردن، جست‌وجو کردن، با خود فکر کردن، گفت‌وگو کردن درباره، با عکس نشان دادن، تفکر کردن درباره، احتیاج داشتن، فهمیدن، تصویرسازی ذهنی، ارزیابی کردن، دانستن، دانش.
ضمیمـه ب: ســازمـان‌دهنـده ترسیمی الگویی و تعمیمی
هدف:نمایش زنجیره و توالی مطالب و دستور یا علت و اثر.
واژگان:بعد، بالا، طیف، دسته‌بندی، قبل از، شروع کردن، علت، زنجیره، طراحی، انتها، ابتدا، پیشاپیش، اقدام کردن به، آخر، اجازه دادن، واقع شدن، الگوسازی، سازماندهی کردن، الگو، قرار دادن، ایجاد کردن، پیشین، تولید کردن، توالی، ردیف کردن، هم‌زمان، گنجاندن، شروع کردن، بعدی.
ضمیمـه پ: ســازمـان‌دهنـده ترسیمی تضاد و مقایسه
هدف: نمایش تشابهات، تفاوت‌ها و روابط.
واژگان خطی: شبیه، جایگزینی، همانند، مرتب کردن، ردیف کردن، ارتباط دادن، طبقه‌بندی کردن، مقایسه کردن، تضاد داشتن، مجموعه، تفاوت، تفکیک، از هم دور شدن، اختصاصی، ارزیابی کردن، اختلاف، گروه‌بندی کردن، به هم متصل کردن، متقابل، معمولی، منحصربهفرد، مرتبط، مشترک بودن، ناهمانند.
ضمیمـه ت: ســازمـان‌دهنـده ترسیمی استدلال و رابطه
هدف: نمایش جزء به کل و کل به جزء.
واژگان مرتبط: اضافه کردن، کل، تحلیل، ارتباط، منشعب کردن، تکمیل کردن، ارتباط برقرار کردن، تجزیه کردن، سهم داشتن در، استنباط کردن، تقسیم‌بندی، قسمت کردن، پر کردن، تابع، استنتاج کردن، گروه‌بندی، نتیجه‌گیری کردن، جزء سازنده، بخش، سهم، کمیت، رابطه، جمع، مجموع.
ضمیمـــــه ث: ســــازمـــــان‌دهنــــده ترســیمی، تجسمی و تشخیصی
هدف:نمایش روش‌هایی در نام‌گذاری، تشریح کردن، بارش مغزی و استنباط کردن.
واژگان مرتبط: پیش‌بینی کردن، ارتباط داشتن، رده‌بندی کردن، دسته‌بندی کردن، خلق کردن، شرح دادن، طرح ریختن، متمایز کردن، شکل گرفتن، توضیح دادن، بیان کردن، تشخیص دادن، تصور کردن، پیوند دادن، به تصویر کشیدن، سازماندهی کردن، نمایش دادن، گمان کردن، مجسم کردن، درنظر آوردن.
ضمیمـۀ ج: ســازمـان‌دهنـدۀ ترسیمی ارزشیابی و تخمینی
هدف: نمایش شیوه‌های تشریح، مجزا کردن و آزمایش دیدگاه‌های متنوع.
واژگان مرتبط: توضیح دادن، تحلیل کردن، جهت دادن به، تخمین زدن، آزمودن، ارزیابی کردن، حساب کردن، شرح دادن، بررسی کردن، تشریح کردن، تفکیک کردن، تخمین زدن، ارزشیابی کردن، دلیل و برهان آوردن، حدس زدن، تحقیق کردن، توجیه کردن، استنباط، قیمت برآورد کردن، با دقت نگاه کردن، نقطه نظر، امتحان کردن.
ضمیمـۀ چ: ســازمـان‌دهنـدۀ ترسیمی سازمانی و گروهی
هدف: نمایش نوع، طبقه یا طبقه‌بندی
واژگان مرتبط: دسته‌بندی کردن، ردیف کردن، فهرست کردن، رده‌بندی کردن، تفکیک کردن، جدا کردن، نمایش دادن، گروه‌بندی کردن، مدیریت کردن، سازماندهی کردن، کنار هم گذاشتن، نظام‌مند کردن، برچسب زدن روی.
ضمیمـه ح: ســازمــان دهنـدۀ ترسیمی ترکیبی و خلاق
هدف: ارائه شیوه‌های الحاق‌بخشی از سازمان‌دهنده‌های متفاوت به‌هم یا طراحی نمایش منحصربهفرد در ثبت عقاید و دستیابی به نتایج و اهداف.
واژگان مرتبط: ترکیب کردن، ساختن، یکدست شدن، به‌هم پیوستن، در کنار هم قرار گرفتن، رسم کردن، آفریدن، شرح دادن، ابداع کردن، تلفیق کردن، تولید کردن، تشخیص دادن، نشان دادن.
