اشاره
«اُنتاریو»1 یکی از استان‌های کشور کاناداست که از نظر جمعیت و وضعیت اقتصادی بزرگ‌ترین استان این کشور محسوب می‌شود. مرکز این استان «تورنتو» است و «اتاوا»، پایتخت کانادا نیز در همین استان واقع شده است. برنامه آموزش مطالعات اجتماعی پایه‌های اول تا ششم ابتدایی در این استان، سال 2004 متحول شد و برنامه جدید جای برنامه سال 1998 را گرفت. این مقاله تغییر و تحولات برنامه آموزشی جدید انتاریو را بررسی کرده است.
اهمیت مطالعات اجتماعی
دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل از مدرسه‌های اُنتاریو باید در درس مطالعات اجتماعی (تاریخ و جغرافیا) دانش و مهارت کافی کسب کنند، تا به‌عنوان شهروندی آگاه بتوانند در دنیای مستقل و متنوع فرهنگی عملکرد شایسته‌ای ارائه دهند و در اقتصاد جهانی شرکت و رقابت کنند. همچنین آن‌ها باید روش و رفتارشان را به گونه‌ای اصلاح کنند که در آینده نسبت به دانش و مهارت‌های خود مسئولیت‌پذیر باشند. برنامه آموزشی «مطالعات اجتماعی» پایه‌های اول تا ششم اُنتاریو، دانش و مهارت‌هایی را که دانش‌آموزان باید کسب کنند و نیز سطوح عملکردی را که باید به آن‌ها تسلط یابند، طرح‌ریزی می‌کند.
تمرکز تدریس و یادگیری در برنامه درسی مطالعات اجتماعی بر پیشرفت و اصلاح دانش و مهارت‌های اساسی است. دانش‌آموزان می‌باید درباره مفاهیم اصلی دانش کافی داشته باشند و بتوانند این دانش را در موقعیت‌های متفاوت به‌کار برند. علاوه بر این، آن‌ها نیازمند مهارت‌هایی هستند که برای موفقیت در کار و زندگی حیاتی‌اند. آن‌ها باید یاد بگیرند که نقطه نظرات متفاوت را ارزیابی کنند و به‌طور نقادانه‌ای اطلاعات را برای حل مسائل و تصمیم‌گیری در موقعیت‌های متفاوت مورد بررسی قرار دهند.
درس مطالعات اجتماعی
مطالعات اجتماعی درسی است که به بررسی و درک جوامع، از محلی تا جهانی، و همچنین میراث‌های متفاوت آن‌ها، نظام‌های فیزیکی و ماهیت مناسبات شهروندی درون این جوامع می‌پردازد. دانش‌آموزان پس از مطالعه این درس، دانشی در زمینه مفاهیم کلیدی مطالعات اجتماعی، شامل تغییر، فرهنگ، محیط، قدرت و پویایی بازار کسب می‌کنند. آن‌ها در مورد زندگی اجتماعی در کانادا و اینکه شهروندان چگونه در جامعه‌ای دموکراتیک، با فرهنگ‌های متفاوت و وابسته به یکدیگر زندگی می‌کنند، مطالب ارزشمندی یاد می‌گیرند.
علاوه بر این، دانش‌آموزان مهارت‌های تحقیق و برقراری ارتباط از طریق مطالعات رشته‌ای و پروژه‌های دیگر را به دست می‌آورند. این مهارت‌ها با استفاده از نقشه‌های جغرافیایی و ماکت‌ها و از طریق ملاحظه اَشکال مختلف شواهد تاریخی کسب می‌شوند. دانش‌آموزان با به‌کار بردن این مهارت‌ها می‌توانند درک بیشتری از هویت و ارزش‌های دموکراتیک کانادایی به دست آورند تا بتوانند، نقطه نظرات دیگر را بررسی کنند و به نقد اطلاعات برای حل مسائل و تصمیم‌گیری درباره موضوع‌های زندگی‌شان بپردازند.
هدف‌های مطالعات اجتماعی
هدف اصلی درس مطالعات اجتماعی تجهیز دانش‌آموزان به دانش و مهارت‌های اساسی و روش‌هایی است که در دبیرستان به آن‌ها نیاز دارند.
• مفاهیم اساسی مطالعات اجتماعی را درک کنند؛
• مهارت‌ها، راهبردها و عادت‌های مورد نیاز برای تحقیق و برقراری ارتباط را یاد بگیرند و پیشرفت دهند؛
• دانشی را که از طریق مطالعات اجتماعی به دست آورده‌اند، در دنیای خارج از کلاس به‌کار گیرند.
همه این هدف‌ها اهمیت یکسانی دارند. هنگامی به آن‌ها دست می‌یابند که هم‌زمان با کسب دانش نظری، به مهارت‌هایی همچون انجام پژوهش، شناخت و نقشه‌خوانی و انجام کارهای گرافیکی دست یابند.
مفاهیم زیربنایی برنامه درسی مطالعات اجتماعی
برنامه درسی مطالعات اجتماعی در پایه‌های اول تا ششم، یادگیری دانش‌آموزان را حول یک سلسله مفاهیم اساسی شامل سیستم‌ها و ساختارها، اثرات متقابل و وابستگی به یکدیگر؛ محیط، تغییر و تداوم، فرهنگ، و بالاخره قدرت و حکومت، سازمان‌دهی می‌کند.
اگرچه محتوای خاص هر برنامه از پایه‌ای به پایه دیگر فرق می‌کند، چارچوب مفهومی که در آن عنوان‌های اصلی ارائه می‌شوند، در طول برنامه آموزشی از پایه اول تا دوازدهم ثابت است و به یادگیری دانش‌آموزان تداوم می‌بخشد. هم‌گام با پیشرفت دانش‌آموزان در طول برنامه آموزشی، آن‌ها درک عمیق‌تر و گسترده‌تری از این مفاهیم پیدا می‌کنند و یاد می‌گیرند که این یافته‌ها را با خبرگی بیشتری به‌کار برند.
فهم روابط میان مفاهیم نیز بخش مهمی از یادگیری دانش‌آموزان است. در جدول (1) هر یک از مفاهیم اساسی به تعدادی از مفاهیم مرتبط که به توصیف بیشتر آن‌ها کمک می‌کنند، مرتبط شده‌اند.
نقش‌ها و مسئولیت‌ها در درس مطالعات اجتماعی
دانش‌آموزان: مسئولیت‌های زیادی در رابطه با یادگیری دارند و هرچه پایه درس آن‌ها از ابتدایی به دبیرستان بالاتر می‌رود، این مسئولیت‌ها بیشتر می‌شوند. هرچه تلاش آن‌ها بیشتر باشد، عملکرد بهتری خواهند داشت و انگیزه کاری بیشتری می‌یابند. همیشه گروهی از دانش‌آموزان وجود دارند که به دلیل چالش‌های پیش رو به سختی مسئولیت‌پذیر می‌شوند. اینجاست که توجه، صبر، حوصله و تشویق معلمان اهمیت بسزایی پیدا می‌کند. به هر حال، پذیرش مسئولیت برای پیشرفت و یادگیری از سوی خود شاگردان، صرف‌نظر از شرایط محیط، رسالت اصلی آموزش‌وپرورش است.
تسلط موفقیت‌آمیز بر مفاهیم و مهارت‌های مطالعات اجتماعی، مستلزم تعهد کاری صادقانه، مطالعه و تشریک مساعی است. علاوه بر این، دانش‌آموزان باید به‌طور فعال فرصت‌های خارج از کلاس درس را برای گسترش و غنی کردن درک خود از موضوع‌ها پیگری کنند. مثلاً به آن‌ها سفارش می‌شود، در زمینه وقایع جاری مرتبط با موضوع‌هایی که مورد مطالعه آن‌هاست، برای خود فایل شخصی تهیه کنند، یا مطالب خواندنی و سرگرم‌کننده و مرتبط به ماده درسی‌شان پیدا کنند.
والدین: نقش مهمی در حمایت از یادگیری دانش‌آموزان دارند. مطالعات نشان می‌دهند، اگر والدین در جریان تحصیل فرزندشان باشند، او در مدرسه اجرای بهتری خواهد داشت. والدین از طریق آشنایی با برنامه درسی می‌توانند از آنچه تدریس می‌شود، مطلع شوند و بدانند که فرزندشان چه چیزی را باید یاد بگیرد. بدین ترتیب، توانایی‌شان برای بحث در مورد کار مدرسه با فرزندشان بیشتر می‌شود و می‌توانند در این زمینه با معلم‌ها نیز صحبت کنند و از میزان پیشرفت فرزندشان مطلع شوند. همچنین، اطلاع والدین از میزان انتظارات درسی در هر پایه به آن‌ها کمک می‌کند، گزارش مربوط به پیشرفت فرزندشان را بهتر متوجه شوند و با معلمان همکاری کنند.
حضور اولیا در جلسات مصاحبه با معلم، شرکت در فعالیت‌های شورای مدرسه، و تشویق دانش‌آموزان برای تکمیل تکلیف‌هایشان در خانه، از جمله روش‌های حمایتی اولیا برای کمک به پیشرفت دانش‌آموزان است. مطالعه اجتماعی درسی است که می‌تواند، علاقه به یادگیری را به‌صورت مادام‌العمر، نه‌تنها در دانش‌آموز، بلکه در اولیا و یا هر کسی که به تحصیل علاقه داشته باشد، تحریک کند. علاوه بر این، والدین قادرند پسران و دخترانشان را برای موضوع‌ها و حادثه‌های جاری تشویق کنند و شرایطی فراهم آورند که آن‌ها درباره آنچه در جهان اتفاق می‌افتد، سؤال کنند و نسبت به آن‌ها عکس‌العمل نشان دهند.
والدین می‌توانند با نشان دادن علاقه به فعالیت‌های خارج از مدرسه فرزندشان، نظیر مسئولیت‌پذیری به‌عنوان یک شهروند، خواندن کتابی برای کودک کوچک‌تر از خودشان، و شرکت در برنامه‌های تمیز کردن محیط زیست از یادگیری بچه‌ها حمایت کنند.
معلمان: معلمان و دانش‌آموزان مسئولیت‌های مکمل یکدیگر دارند. معلمان مسئول پیشرفت صحیح راهبردهای آموزشی و روش‌های ارزیابی و سنجش میزان یادگیری دانش‌آموزان هستند. آن‌ها با خود شوق و اشتیاق و نیز روش‌های ارزشیابی مطابق با نیازهای متفاوت دانش‌آموزان را به کلاس می‌آورند و متضمن ایجاد فرصت یادگیری صحیح برای هر دانش‌آموز هستند. با استفاده از راهبردهای متنوع در آموزش، ارزشیابی و سنجش، معلمان فرصت‌های بی‌شماری برای پیشرفت مهارت‌های تحقیق و برقراری ارتباط پیش روی شاگردانشان قرار می‌دهند.
مدیران: نقش مدیر مشارکت با معلمان و اولیا برای تضمین آن است که هر دانش‌آموز به بهترین شکل آموزش ببیند. برای پشتیبانی از یادگیری دانش‌آموز، مدیران تضمین می‌کنند که برنامه درسی انتاریو به‌طور مناسب در همه کلاس‌ها به اجرا درآید و از روش‌های آموزشی متنوع و منابع مناسب برای معلمان و دانش‌آموزان استفاده شود. همچنین برای ارتقای سطح یادگیری، مدرسه را تجهیز و با معلمان همکاری می‌کنند تا شرکت معلمان در فعالیت‌های حرفه‌ای پیشرفته را آسان سازند. مدیران مسئول‌اند که تضمین کنند، هر شاگرد استثنایی اصلاحات مناسب و یا تطابقاتی را که بنا بر «طرح آموزش‌وپرورش فرد» یا «IEP»2 باید به او داده شود، دریافت می‌دارد.
محدوده مطالب درسی و سطوح برنامۀ آموزشی
مطالعات اجتماعی، پایه‌های اول تا ششم
انتظارات پیش‌بینی شده برای موفقیت در پایه‌های اول تا ششم مطالعات اجتماعی در دو سطح تعریف شده‌اند.
• میراث گذشته و تابعیت؛
• کانادا و ارتباط با جهان.
فهرست موضوع‌ها و مباحثی که در هر سطح برای پایه‌های اول تا ششم مطرح و بررسی می‌شوند، به قرار زیر است:
• میراث گذشته و تابعیت
پایه اول: روابط، قوانین و مسئولیت‌ها
پایه دوم: سنت‌ها و جشن‌ها
پایه سوم: ساکنان اولیه شمال کانادا
پایه چهارم: قرون وسطا
پایه پنجم: شهروندان اولیه
پایه ششم: مردمان بومی و کاشفان اروپایی
• کانادا و ارتباطات جهانی
پایه اول: جامعه کوچک محلی
پایه دوم: شکل‌های متفاوت جامعه در جهان امروز
پایه سوم: جوامع شهری و روستایی
پایه چهارم: استان‌های (ایالات) کانادا، قلمروها (مرزها) و منطقه‌ها
پایه پنجم: جنبه‌های تابعیت و حکومت در کانادا
پایه ششم: ارتباطات کانادا با جهان امروز
انتظارات برنامه آموزشی
برنامه آموزشی اُنتاریو در زمینه مطالعات اجتماعی پایه‌های اول تا ششم، 2004: انتظاراتی را که در بالا اشاره شد، برای هر پایه مشخص می‌کند و عملکرد دانش‌آموزان را در مورد دانش و مهارت‌های مورد انتظار، چه به‌صورت کتبی و چه در کار کلاسی یا تحقیقاتی و سایر فعالیت‌ها، مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌دهد.
انتظارات کلی: دانش‌آموزان دانش و مهارت‌هایی را به دست آورند و تا پایان هر پایه به‌کار بندند.
انتظارات خاص: دانش‌آموز به توصیف دانش و مهارت‌ها در سطح جزئیات بپردازد و جنبه‌های خاصی از دانش و مهارت‌ها را نشان دهد.
از معلمان نیز انتظار می‌رود، برای پیاده کردن راهبردهای مناسب‌تر در کلاس از راهنماها استفاده کنند. در این راهنماها بسیاری از انتظارات به همراه مثال آورده شده‌اند. معلم می‌تواند برخی از آن‌ها را انتخاب و در کلاس مطرح کند. مثلاً در مورد کانادا و ارتباطاتش با جهان پیرامون (سطح2) که قبلاً گفتیم، مثالی بدین شکل بیاورد که تفاوت‌ها و شباهت‌های کانادا و سایر جوامع از لحاظ نوع غذا، لباس پوشیدن، خانه‌ها، تفریحات، کشاورزی، حمل‌ونقل، زبان و غیره چگونه است.
ارزشیابی و سنجش عملکرد دانش‌آموز
ملاحظات سیاسی: هدف اولیه سنجش و ارزشیابی سرعت بخشیدن به یادگیری دانش‌آموز است. اطلاعاتی که از طریق برآوردن انتظارات برنامه درسی و روش‌های تدریس مطابق با نیازهای دانش‌آموزان، به اندازه‌گیری میزان تأثیر برنامه‌ها و تمرینات کلاسی به معلمان کمک می‌کند.
ارزشیابی طی مراحل جمع‌آوری اطلاعات از منابع متفاوتی چون تکلیف‌ها، ارائه‌ها، پروژه‌ها، اجراها و امتحانات کتبی صورت می‌گیرد و به طرز صحیحی نشانگر عملکرد دانش‌آموز در برآوردن انتظارات برنامه درسی در آن موضوع درسی است. به‌عنوان بخشی از ارزشیابی، معلمان نتیجه بررسی را به دانش‌آموزان توضیح می‌دهند (بازخورد) که می‌تواند موجب هدایت آن‌ها و تلاش بیشترشان شود. سنجش شامل قضاوت در مورد کیفیت کار دانش‌آموز براساس معیارهای معین و تعیین یک «ارزش»3 برای نشان دادن کیفیت است. در مدرسه‌های ابتدایی اُنتاریو، ارزش به شکل توصیفی و غیرعددی اما در پایه‌های هفتم و هشتم به شکل عددی و درصدی است. ارزشیابی و سنجش عملکرد، براساس انتظارات برنامه درسی هر ایالت صورت می‌گیرد.
سطوح ارزیابی عملکرد
به منظور اطمینان از اعتبار و پایایی ارزیابی و سنجش عملکرد و نیز اطلاع از اینکه آیا به پیشرفت در یادگیری دانش‌آموزان منجر شده است یا خیر، معلمان باید نکات زیر را در سنجش و ارزشیابی به‌کار بندند:
• هم یادگیری و هم کیفیت یادگیری را مد نظر داشته باشد.
• هم به مقوله‌های دانش و مهارت‌ها مرتبط باشد و هم مطابق نمودار عملکردی باشد.
• ماهیت متنوعی داشته باشد، در یک دوره زمانی انجام شود، و فرصت‌هایی را برای دانش‌آموزان فراهم آورد که بتوانند آنچه را که فرا گرفته‌اند، به نمایش بگذارند.
• متناسب با فعالیت‌های یادگیری توسط دانش‌آموزان باشد و هدف‌های آموزشی، نیازها و تجربیات دانش‌آموزان را مد نظر داشته باشد.
• متناسب با همه دانش‌آموزان، اعم از خوب یا متوسط باشد.
• با نیازهای دانش‌آموزان استثنایی سازگار و مطابق راهبردهای IEP (طرح آموزش‌وپرورش فرد) مربوط به آن‌ها باشد.
• با نیازهای دانش‌آموزان زبان‌آموز (انگلیسی یا فرانسه) سازگار باشد.
• ضمانت کند که هر دانش‌آموز دستورات واضح و شفافی برای پیشرفت دریافت کند.
• موجب افزایش توانایی دانش‌آموزان برای ارزشیابی میزان یادگیری خود و هدفمند شدن آن‌ها شود.
• شامل نمونه‌هایی از کارهای دانش‌آموزان باشد که شاهدی بر عملکردشان است.
• به‌طور واضح با دانش‌آموزان و اولیا در اوایل سال تحصیلی و سایر موقعیت‌های مناسب در طول سال ارتباط برقرار کند.
قرار است تمامی انتظارات برنامه آموزشی برآورده شوند، در حالی‌که ارزشیابی فقط نشان‌دهنده عملکرد دانش‌آموز در زمینه انتظارات کلی است. قلمرو انتظارات کلی گسترده‌تر است، در حالی‌که انتظارات خاص مبین محتوای خاص هستند یا هدف دانش و مهارت‌های معطوف به انتظارات کلی را بیان می‌کنند. عملکرد دانش‌آموز در رابطه با انتظارات کلی، همانند انتظارات خاص، باید مورد ارزشیابی قرار گیرد. معلمان قضاوت حرفه‌ای خود را به‌کار خواهند گرفت تا تعیین کنند، کدام‌یک از انتظارات خاص از میان انتظارات کلی باید برای سنجش در نظر گرفته شود و کدام‌یک باید تنها در تعلیمات و ارزشیابی پوشش داده شود، اما برای سنجش ضروری نخواهد بود (مثلاً مشاهده مستقیم).
مشخصات ارائه شده در جدول عملکرد در سطح 3 که «استاندارد ایالتی» آن پایه محسوب می‌شود، نشان‌دهنده عملکرد سطح بالا در رابطه با انتظارات کلی است. والدین چنین دانش‌آموزانی می‌توانند مطمئن باشند که فرزندشان آماده رفتن به پایه بعدی است.
سطح 1 نشان دهنده عملکردی است که زیر استاندارد ایالتی قرار دارد، اما هنوز نمره قبولی را گرفته است. سطح 2 عملکردی نزدیک به استاندارد را نشان می‌دهد و سطح 4 از استاندارد پیشی گرفته است. چنین دانش‌آموزی از دانش و مهارت‌ها به طرز ماهرانه‌تری استفاده کرده است.
وزارت آموزش‌وپرورش برای سرعت بخشیدن به روند ارزیابی و بهبود روش‌ها و راهبردها، مواد جدیدی را در اختیار معلمان قرار داده است؛ نظیر نمونه‌هایی از کار دانش‌آموزان که نشان‌دهنده عملکرد در هر یک از چهار سطح است.
پی‌نوشت‌ها
1. Ontario
2. Individual Education Plan
3. value
4. تطابق به راهبردهای تدریس و ارزشیابی شخص استثنا می‌گویند. حمایت‌های انسانی یا تجهیزات متفاوت مورد نیاز برای شخص استثنا.
ادامه دارد