آموزشی ـ تحلیلی
ساختار‌شناسی معنایی کنایه و ضربالمثل
مرضیه راستی‌کردار، کارشناس ارشد و دبیر زبان و ادب فارسی دبیرستان‌ها و مراکز پیش‌دانشگاهی فسا
چکیده
یکی از ابعاد مهم زبان فارسی، فرهنگ، هنر و ادبیات مردمی آن است. گردآوری، مطالعه، طبقه‌بندی و پژوهش درباره فرهنگ و ادب و هنر مردم به‌طور عام و امثال و کنایات به‌طور خاص، که در حکم یکی از میراث‌های معنوی ماست، دوام و بقای فرهنگ و غنای آن را در پی دارد. جملاتی که در قالب کنایه و یا ضربالمثل به کار می‌روند، بیش از دیگر انواع سخن در اذهان و عامه تأثیر می‌گذارند. شاعر و نویسنده با استفاده از این دو عامل، تخیل شعری خود را وسعت می‌دهد و دست به آفرینش معانی تازه می‌زند. در این مقاله، نگارنده تلاش کرده است که ضمن توضیح و تبیین آرایه‌های کنایه و ضربالمثل، تفاوت‌های ساختاری آن‌ها را بررسی کند.
کلیدواژهها: کنایه، امثال و حکم، ضربالمثل، معناشناسی
آموزشی ـ تحلیلی
مهارت‌های زندگی در مخزن‌الاسرار نظامی
دکتر عالیه یوسف‌فام، استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز
نفیسه نیازی، دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز
چکیده
در این نوشتار برآنیم تا «مخزن‌الاسرار» نظامی را براساس رویکرد مهارت‌های زندگی واکاویکنیم. مهارت‌های زندگی، برای افزایش توانایی‌های روانی ـ اجتماعی افراد آموزش داده می‌شوند و افراد را قادر می‌سازند به‌طور مؤثر با مقتضیات و کشمکش‌های زندگی روبه‌رو شوند. هدف از آموزش مهارت‌های زندگی، افزایش توانمندی‌های روانی ـ اجتماعی و در نهایت، پیشگیری از رفتارهای آسیب‌زننده به بهداشت، سلامت و ارتقای سطح سلامت روان افراد است. نتایج این پژوهش، بیانگر این است که نظامی شاعری دور از دربار بوده و به همین دلیل، خود را به مردم عادی نزدیک‌تر کرده است و مخاطب او می‌تواند انسان، در هر دوره‌ای از تاریخ باشد. به علاوه، او به هنگام نظم مخزن‌الاسرار، در حال ریاضت‌کشی و چله‌نشینی بوده و به همین سبب، به مهارت خودآگاهی توجه فراوان کرده است. نظامی به شناخت خویشتن و نفس، شناخت خداوند، شناخت دنیا و آخرت بسیار اهتمام می‌ورزد. سپس به مهارت خودانگیزی و خویشتن‌داری، ریاضت و مبارزه با نفس می‌پردازد و راه سعادت دنیوی و اخروی را در خویشتن‌داری و تزکیه نفس می‌داند. او همچنین بر برقراری روابط اجتماعی با دیگران تأکید دارد و راهکارهایی برای روابط اجتماعی، دوست‌یابی، معاشرت و هم‌نشینی به مردم ارائه می‌دهد. اجتماع زمان او، پر از ظلم و ستم است و او با شعر خود علیه ظلم می‌جنگد و انسان را به تفکر نقادانه دعوت می‌کند. بر دوراندیشی تأکید دارد و بر عقل‌گرایی اصرار می‌ورزد.
کلیدواژهها: مهارت‌های زندگی، خودآگاهی، معاشرت، تفکر نقادانه، مخزن‌الاسرار، نظامی گنجوی
آموزشی ـ تحلیلی
حرف نمایی: هنر برجسته ذهن و زبان خاقانی در قصاید
اصغر نوذری، کارشناس ارشد زبان و ادب فارسی و دبیر و مدرس دانشگاه ایلام
فارس شریفی، دانشجوی دکترای زبان و ادب فارسی و مدرس دانشگاه ایلام
چکیده
شاعران توانا و بدیع پرداز با الهام از دنیای پیرامون خود، به کشف و شهود مضامین نو پرداخته‌اند و این مضامین را در کارگاه خیال خویش به مقتضیات حال و مقام، در ذهن و زبان خود پرورش داده و به صورت‌های خیالی (تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه و ...) بیان نموده‌اند. سخن نویسنده یا سخنور زمانی ارزشمند است که از آفرینش‌های بدیع بهره می‌جوید؛ به‌طوری‌که دیگران وی را به‌عنوان پدیدآورنده این موضوع سرمشق قرار می‌دهند. در میان شعرا و نویسندگان، کسانی بودهاند که از حروف و کلمات در تصویرسازی بهره گرفته‌اند. از آن میان، «خاقانی شروانی» علاوه بر بهره‌گیری از این شیوه، دست به ابتکارهایی در این باره زده و از حروف و کلمات در القای مفاهیم جدید سود برده است. در این مقاله سعی بر آن بوده است که تأثیرپذیری خاقانی از حروف و کلمات و پربسامدترین آن‌ها، به‌ویژه «لا» و «الا» که از مهم‌ترین موضوعات توحیدی و عرفانی هستند، بررسی شود.
کلیدواژهها: خاقانی، حروف، تشبیه، لا و الّا
آموزشی ـ تحلیلی
ساختار جمله با فعل‌های «کرد» و «شد» در زبان فارسی معاصر
زکریا مهرور؛ مرضیه بزرگمهر
دبیران ادبیات دبیرستان‌های کرج
چکیده
«کرد» و «شد» در زبان فارسی فعل‌هایی پرکاربردند و از گذشته تاکنون معانی و ساختارهای متنوعییافته‌اند. این دو فعل در جمله‌های همگون جایگزین یکدیگر می‌شوند و شکل‌های ساده، مرکب، اسنادی و غیراسنادی به خود می‌گیرند؛ اگر «کرد» در زبان فارسی امروز، همکرد فعل مرکب شود، لزوماً متعدی است و اگر «شد» همکرد فعل مرکب باشد، بی‌شک لازم.
زبان‌شناسان و دستور‌نویسان برخی از جنبه‌های ساختاری و معنایی این دو فعل را پژوهیده‌اند، ما در این گفتار ضمن نگاه نقادانه به آن کاربردهای دو فعل مذکور را با مثال‌های متنوع بررسی می‌کنیم و برای نشان دادن چگونگیکاربرد این فعل‌ها نیز شواهدی از داستان کوتاه «فارسی شکر است» و دیگر متون معاصر می‌آوریم.
کلیدواژهها:کرد و شد، فعل ساده اسنادی و غیراسنادی، فعل مرکب، فعل متعدی و لازم
آموزشی ـ تحلیلی
نگرشی تطبیقی بر داستان قرآنی یوسف (ع)و داستان سیاوش در شاهنامه
محمد صالح ارزن‌کار، کارشناس ارشد و دبیر ادبیات دبیرستان‌های لمزان بندرلنگه
چکیده
فرهنگ ملت‌ها و اسطوره‌هایشان مشترکات زیادی دارند و همواره وام‌دار هم بودهاند. مسائلی همچون تقابل پدر و پسر یا ماجرای دلدادگی نامادری به ناپسری از آن دست مواردی است که در بین ملت‌هاییکه با هم پیوندهای خونییا فرهنگی و نژادی دارند، مشترک بوده است. در این مقاله، یکی از داستان‌های اسطوره‌ای ایرانی به نام «سیاوش و سودابه» و داستانی سامی «یوسف و زلیخا» را بر مبنای متن شاهنامه فردوسی و قرآن مجید بررسیکرده‌ایم و با تطبیق دادن شخصیت‌ها و رویدادهای آن‌ها دریافته‌ایم که در کلیت ماجرا و نقطه عطف و اوج آن‌ها شباهت‌های شگفت‌انگیزی وجود دارد. با بررسی مشابهت‌ها و نیز تفاوتیکه عشق زلیخا با هوس سودابه دارد، این نتیجه به دست می‌آید که جدا از مشترکات ملت‌ها در روایات اسطوره‌ای، نوع روایت منظوم سودابه و سیاوش ـ که نخستین بار فردوسی آن را پردازش کرده است ـ نمی‌تواند بی‌تأثیر از داستان‌یوسف و زلیخا در قرآن و روایات اسلامی باشد و طبیعتاً فردوسی مسلمان آن را خوانده و در روایت داستانی خود، به‌ویژه در نقاط اوج و نیز فضا و مکان و موقعیت و مقام شخصیت‌های داستان، به آن چشم داشته است.
کلیدواژهها: نگرش تطبیقی، یوسف، سیاوش، زلیخا، سودابه، قرآن مجید، شاهنامه فردوسی
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی محتوایی کتب فارسی1 از بعدمیزان آشنایی دانش‌آموزانبا ابعاد شخصیتی حضرت علی (ع)
نسرین نیکدل، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی توریسممدرس دانشگاه پیام‌نور واحد رشت
چکیده
در رویکرد جدید تألیف کتب درسی تنها مفاهیم تخصصی زیر عنوان دروس مختلف یاد داده نمی‌شود بلکه محتوای آموزشی، مفاهیم اساسی مرتبط با زندگی دانش‌آموزان را در بردارد. یکی از این مفاهیم، آموزش توجه به سیره عملی امامان و به‌کارگیری آن توسط کودکان و نوجوانان در زندگی روزمره خود است. در این مقاله، کتاب‌های جدیدالتألیف فارسی پایه‌های دوم، سوم، چهارم و ششم دبستان و هفتم و هشتم دوره اول متوسطه ملاحظه شد، تا میزان توجه دروس به شخصیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی امام علی (ع) و به کارگیری کمی و کیفی آن بررسی شود. این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی ـ کیفی است و جامعه آماری آن کتاب‌های جدیدالتألیف فارسی دبستان و دوره اول متوسطه بوده است. یافته‌های این پژوهش پس از تحلیل محتوا نشان می‌دهد که میزان بازنمایی ابعاد شخصیتی حضرت علی (ع) در کتاب‌های جدیدالتألیف پایه هفتم و هشتم بیش از کتاب‌های دبستان است؛ در حالی‌که این بازنمایی در کتاب جدید دوم ابتدایی مشاهده نشده است.
این موضوع در کتاب هشتم به میزان قابل‌توجهی گنجانده شده است.
کلیدواژهها: تحلیل محتوا، کتاب‌های جدیدالتألیف فارسی دبستان و دوره اول متوسطه، امام علی(ع)
آموزشی ـ تحلیلی
نمود هویت اجتماعی، فرهنگی و قومی درآینه گلستان و بوستان شیخ اجل، سعدی شیرازی
دکتر پرویز محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نقده و استادیار زبان و ادبیات فارسی
یاسین محمودزاده، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی و دبیر دبیرستان‌های پیرا نشهر
چکیده
مصلح‌الدین ابو محمد عبدا... بن مشرف‌بن مصلح، مشهور به سعدی، شاعر و گوینده توانا و بلندمرتبه در آثار متعدد خویش به‌ویژه گلستان و بوستان، به‌عنوان یک مصلح اجتماعی توانمند و خستگی‌ناپذیر و معلمی ژرف‌اندیش، با نگرشی متعالی و نگاهی آرمان‌گرایانه، «انسان» را دارایکرامت و منزلت می‌داند و جامعه را به حفظ حرمت همنوع، همدلی و یگانگی انسانی فرا می‌خواند و مردم را به تفاهم، صلح و دوستی دعوت می‌کند.
به اعتقاد وی، شکل‌گیری طبقات گوناگون و لایه‌های مختلف در هر جامعه‌ای واقعیتی عینی، ملموس و انکارناشدنی است و عوامل متعدد مادی، اقتصادی و معیشتی، شرایط سیاسی، ویژگی‌های فرهنگی، اعتقادات دینی و باورهای مذهبی و تقسیم‌بندی‌های قومی در پدید آمدن اقشار گوناگون و نمود هویت اجتماعی، فرهنگی و قومی نقشی اساسی دارند.
شیخ شیراز نابرابری طبقات فرادست و فرودست و تزاید روز‌افزون فاصله طبقاتی و شکاف عمیق و عدم تساوی اقشار و گروه‌های انسانی را به‌عنوان واقعیتی انکارناپذیر در ضمن حکایات آموزنده گلستان و بوستان ترسیم و با نگاهی انتقادی داوری می‌کند و در نهایت ناخرسندی و نارضایی خویش را از نابرابری آشکار و بی‌عدالتی گسترده ابراز می‌دارد؛ چرا که رسالت عمده شاعران و نویسندگان، بیان واقعیت‌های اجتماعی، روشنگری و آگاهی‌بخشی، تبیین آمال، خواسته‌ها و حقوق مسلم انسانی، مبارزه بی‌امان با جهل و نادانی، تشریح درد و رنج‌های بشری، مداوای آلام فرودستان دردمند، مقابله با ستمگران و تاریک‌اندیشان و ظلمت‌پرستان، دفاع از حق و حقیقت و تلاش برای تحقق عدالت است و بدون تردید، سعدی شیرازی در اجرای این رسالت، ادای تعهد و ایفای وظیفه، گوی سبقت را از همگنان ربوده است. بدین جهت او را آگاه‌ترین شاعر و اجتماعی‌ترین شخصیت ادبی ایران می‌نامند و تأثیر اندیشه متعالی، افکار و آرمان بلند و عمق نفوذ کلامش در فرهنگ ملل و دل و جان جهانیان بر کسی پوشیده نیست.
کلیدواژهها: سعدی شیرازی، انسان، جامعه، فرهنگ، قشربندی اجتماعی
آموزشی ـ تحلیلی
نُزهتگه ارواح (بررسی کهن الگوی «بهشت = آسمان» در ادبیات ایران)
دکتر علی اصغر فیروزنیا، بجنورد
چکیده
مطالعهک هن الگوی «بهشت = آسمان» در باورهای اقوام آریایی، ما را به سرچشمه مشترک این باور در فرهنگ کهن آنان می‌رساند. اقوام آریایی از جمله ایرانیان باستان، آسمان را مترادف با بهشت می‌دانسته‌اند. نشانه‌هایی از این کهن الگو در شعر و نثر فارسی به جا مانده است. این نوشتار در پیوند با تعبیری از کتاب «کویر» اثر علی شریعتی است که در «ادبیات پیش‌دانشگاهی» آمده است.
کلیدواژهها: کهن الگو، بهشت، آسمان، علی شریعتی، کویر
آموزشی ـ تحلیلی
نگاهی دوباره به تلفظ یک واژه
محمد علی گلستانی شیشوان، دبیر زبان و ادبیات فارسی مرکز پیش‌دانشگاهی رازی عجب‌شیر
چکیده
آموزش صحیح تلفظ کلمات از رسالت‌های اساسی زبان و ادبیات فارسی است. نویسنده در این مقاله کوشیده است با استفاده از متون و نظرات مختلف، تلفظ واژه «گل» را در جمله «... پس، هر کسی سنگی می‌انداختند. شبلی موافقت را گلی انداخت.» در درس حسین بن منصور (ره) (زبان و ادبیات فارسی عمومی پیش‌دانشگاهی) بررسیکند و به این نتیجه برسد که تلفظ صحیح، «گُل» است نه «گِل».
کلیدواژهها: گُل،گِل، حسین بن منصور، شبلی
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی اندیشه و آثار دانته آلیگیریدر کمدی الهی
الهام محمدی گهرویی، کارشناس ارشد تاریخ جهان
در این تحقیق سعی شده است که دیدگاه دانته به جهان پیرامونش بیشتر شناخته و شناسانده شود. وییکی از معدود کسانی است که از دامان سیاست به آغوش هنر پناه برده است. در جنگ و جدال‌هاییکه به وضوح و در خفا میان دانته و پاپ درگرفت، دانته شاعر پرآوازه پای به عرصه جهان هنر گذاشت و البته افتخاری ابدی برای ایتالیا و به‌ویژه فلورانس به جای گذاشت.
کلیدواژهها: دانته آلیگیری، قرن سیزدهم، فلورانس، کمدی الهی
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی تطبیقی ضحاک در گرشاسب‌نامه و شاهنامه
خداداد معتضدکیانی، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی نجف‌آباد
دکتر عطا محمد رادمنش، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد نجف‌آباد
چکیده
آثار حماسی، نمایش فرهنگ و تمدن یککشور است که قهرمانان آن با گفتار و کردارشان، گوشه‌ای از فرهنگ سرزمین خود را متجلی می‌سازند. کتاب گرشاسب‌نامه، بعد از اثر گران‌سنگ فردوسی، شاهنامه، به‌نوعی نمایانگر این امر است. گرشاسب تا قبل از به قدرت رسیدن فریدون، به‌عنوان قهرمان اسدی در خدمت ضحاک به سر می‌بَرَد و برای خوشایند ضحاک، خود و خانواده‌اش از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کنند. در این اثر حماسی، از ظلم و ستم‌های ضحاک خبری نیست و اسدی توسی، ضحاک را تا قبل از به قدرت رسیدن فریدون به پادشاهی با صفت‌هایی همچون «شاه جهاندار، کی‌نامور، شاه زمین و شاه خویش، شهنشاه، و شاه جهانجو» خطاب می‌کند و او را فردیکاملاً معتقد به خداوند می‌داند؛ کسیکه فره ایزدی دارد و در برابر او سر بر خاک می‌سایند. فرمان او را فرمان یزدان می‌دانند و بر رکاب اسبش بوسه می‌زنند. تنها، ضحاک را شایسته تخت می‌دانند و او را سایه خداوند. گرشاسب حاضر است بمیرد ولی از فرمان ضحاک، که شاه جهانش می‌خواند، تمرد نکند اما با آغاز پادشاهی فریدون، اسدی توسی به یکباره از به کاربردن القاب مثبت برای او به القاب منفی همچون مارفش، ضحاک ناپاک‌دل، و تخمه اژدها متمایل می‌شود. نگارنده در این مقاله که به شیوه توصیفی و تحلیلی نوشته شده، از منابع کتابخانه‌ای استفاده کرده است.
تلاش او بر آن بوده است که علت این دوگانگی در معرفی شخصیت ضحاک از جانب فردوسی و اسدی توسی را بررسیکند. گفته شده است که فردوسی و اسدی از منابع مشترک در سرودن شاهنامه و گرشاسب‌نامه استفاده نموده‌اند ولی به‌نظر می‌رسد اسدی چندان به منابع پایبند نبوده و در بیان برخی از مطالب به شنیده‌های خود استناد کرده است و صفات مثبتیکه به ضحاک نسبت می‌دهد، زاییده ذهن وی است.
کلیدواژهها: ضحاک، گرشاسب‌نامه، شاهنامه، حماسه.
آموزشی ـ تحلیلی
نیما و ویژگی‌های شعر او
محسن اعلا، دبیر ادبیات فارسی نور مازندران
چکیده
آثار نیما در قالب اشعار، داستان، نمایش‌نامه و نقد و نظر ارائه شده است. در این مقاله با تعدادی از ویژگی‌های شعر نیما آشنا می‌شویم. این شاعر چه از نظر قالب و چه از نظر محتوا و درون‌مایه، تحول شگرفی در شعر معاصر ایران ایجاد کرده و به تدریج شاعران زیادی را همراه و همگام خود ساخته است.
کلیدواژهها: نیما، شعر نیمایی، طبیعت‌گرایی و جامعه‌گرایی نیما، زبان روایی و نمادین، نگاه تازه، صور خیال، آفرینش واژه‌ها و ترکیبات نو.
آموزشی ـ تحلیلی
جهان اساطیری ذهن و زبان
داریوش تاجدینی
چکیده
واژه‌ها در اساطیر، ترجمان ذهن و زبان مردم در همان روزگاران‌اند که وجوه اندیشه، حیات و جنبه‌های متنوع آن را آشکار می‌سازند.
باورهای ازلی و حقایق نهفته در ذهن عصر اساطیر در همین واژه‌ها چهره می‌نماید. درنگ در واژه‌هایی چون فروهر و جمشید گویای همین واقعیت است. شکل‌گیری اندیشه‌های حماسی و عارفانه و عاشقانه، تحت‌تأثیر همین جنبه‌های اساطیری است. در بررسی عرفان حافظ و مولانا بدون بررسی اساطیر نمی‌توان تصویری روشن فراچشم داشت. در این مقاله به این مهم پرداخته شده است.
کلیدواژهها: ذهن، زبان، اساطیر، ادبیات، عرفان، حماسه
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی جایگاه ردیف در اشعار فدایی مازندرانی
محمدعلی اکبرزاده، دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران و دبیر دبیرستان‌های دودانگه‌‌ساری
چکیده
ردیف عنصری است که به‌کارگیری مناسب آن موجب زیبایی شعر می‌شود و استفاده درست و مناسب از آن می‌تواند زمینه را برای خلق معانی تازه و موسیقی پربار فراهم کند. در این مقاله، سعی بر آن است که کارکردهای ردیف در اشعار فدایی مازندرانی بررسی و سهم آن در اعتلای شعر او تبیین شود. بر این اساس، همه اشعار مردف فدایی بررسی گردید و کارکردهای ردیف در این اشعار در بخش‌های موسیقایی، تصویرآفرینی، القای عاطفه و ... معرفی و در هر مورد شاهد مثال‌هایی از اشعار او ذکر شد. از بررسی اشعار فدایی می‌توان دریافت که او از ارزش ردیف و تأثیر آن بر شعر آگاه بوده است.
کلیدواژهها: فدایی، ردیف، موسیقی، تصویرآفرینی
آموزشی- تحلیلی
الگوهای ایرانی- اسلامی خانواده در متون ادب فارسی
اکرم مُندنی‌زاده، کارشناس ارشد و دبیر زبان و ادب فارسی دبیرستان‌های شوشتر
بیان مسئله
از آنجایی که امروزه خانواده در معرض آسیب‌های بزرگی قرار گرفته است اختلالات رفتاری و خشونت و رفتارهای ناشایست در مناسبات خانوادگی رو به فزونی است و میزان طلاق بسیار چشم‌گیر شده و خانواده‌های فراوانی فروپاشیده است.
نگارنده براساس رسالت شغلی خود به‌عنوان معلم، سعی دارد با مداقه در آثار ادبی، ارزش‌ها و عقایدی را که پدران و متقدمان ما به‌عنوان ملاک‌هاییک زندگی موفق می‌دانسته‌اند، استخراج و دسته‌بندیکند تا در اختیار نسل جوان قرار گیرد؛ نسلیکه مورد هجمه وسیع فرهنگ غربی است و هدف اصلی این تهاجم از بین بردن نظام خانواده سنتی و اعتقادی ایرانی و تبدیل آن به شکل خانواده فروپاشیده غرب مدرن است.
در حال حاضر از یک‌سو بر اثر تبلیغات سوء، ما خواسته یا ناخواسته از شیوه و سبک زندگی پدران خود بسیار فاصله گرفته‌ایم.
از سوی دیگر آثار ادبی ما به‌دلیل کهنگی زبان قابل بهره‌گیری برای نسل کنونی و آیندگان نیست. باید در یک حرکت ملی، با دعوت از تمام صاحبان قلم، اعم از شاعر، نویسنده، تولید‌کنندگان عرصه سینما، تئاتر و تلویزیون این تجربیات ارزشمند نهفته در عمق آثار ادبی بازنویسی و بازآفرینی شوند تا در اختیار نسل‌هایکنونی و آینده قرار گیرد. هدف اصلی نگارنده در این پژوهش، یافتن میراث‌های اجتماعی و دینی مرتبط با خانواده در آثار ارزشمند ادبی است و اینکه چگونه می‌توانیم آن‌ها را به نسل کنونی و به نسل‌های آینده انتقال دهیم.
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی تطبیقی قصیده سینیه بحتری و ایوان مدائن خاقانی
شکوه برادران، دکترای زبان و ادبیات فارسی، استاد دانشگاه فرهنگیان، دانشکده فنی‌وحرفه‌ای اطهر و دبیرستان‌های اراک
چکیده
در پژوهش‌های تطبیقی، یکی از موضوعات در خور تعمق، تأثیرپذیری شعرای فارسی و عربی از یکدیگر است. بحتری، شاعر سده سوم هجری و دوره بازگشت، قصیده‌ای به نام سینیه در وصف ایوان مدائن دارد که بسیار زیبا و هنرمندانه بیان شده است. خاقانی شروانی، شاعر بلند‌آوازه سده ششم هجری نیز قصیده‌ای با همین مضمون با عنوان ایوان مدائن سروده و در آن استادی و مهارت شاعری خود را در معرض نمایش نهاده است. تأثیرپذیری شعرای پس از او از این قصیده نیز هنرمندی خاقانی را در این مطلب نشان می‌دهد. در این جستار سعی شده است ضمن بررسی اجمالی زندگی این دو شاعر و مقایسه وجوه تمایز و شباهت‌های آن‌ها قصیده‌های نام برده از این دو گوینده شهیر مورد نقد و واکاوی قرار گیرد.
کلیدواژهها: ایوان مدائن، بحتری، خاقانی، قصیده
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی علاقه‌مندی دانش‌آموزانپسر دوره اول متوسطه ناحیه 1 رشت به زبان و ادبیات فارسی
چکیده
هدف اصلی این تحقیق، در مرحله اول، بررسی نگرش دانش‌آموزان پسر دوره اول متوسطه ناحیهیک رشت (پایه‌های هفتم و هشتم) به درس زبان و ادبیات فارسی و میزان علاقه‌مندی آنان به این درسی بوده است. سپس نقش دبیر، ادبیات معاصر، ادبیات بومی و محلی، چند‌رسانه‌ایکردن آموزش و مواردی از این دست، مورد بررسی قرار گرفته است. پس از آماده کردن پرسش‌نامه، این سؤالات روی 100 دانش‌آموز آزموده شده است. بی‌علاقگی تعدادی از دانش‌آموزان به این درس سبب آن می‌شود که به‌طور جدی براییادگیری آن تلاش نکنند و این بی‌رغبتی، باعث ضعف ایشان در یادگیری دروس دیگر می‌شود؛ چرا که در آموزش تمام دروس، به ناچار از پدیده زبان استفاده می‌گردد.
کلیدواژهها: دانش‌آموز، علاقه، زبان و ادبیات فارسی، دبیر، کتاب
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی مضامین اشعار طنز سید حسن حسینی در دوران پس از جنگ
احترام‌السادات مدنی، کارشناس ارشد ادبیات فارسی گرایش مقاومت
چکیده
شاعران و نویسندگان ایرانی در همه اعصار و دوره‌ها برای بیان واقعیت‌ها، انتقاد از وضعیت موجود و اوضاع نابسامان اجتماع، نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های زمان خود به شیوه‌های متنوع و در قالب‌های مختلف شعر سروده‌اند. یکی از این شیوه‌ها طنز است. به‌طور کلی، مضامین شعر طنز در دوران پس از جنگ شامل نوستالژی دوران انقلاب، انتقاد از بی‌عدالتی و فراموشی آ‌رمان‌ها و اعتقادات و اهداف انقلاب است.
سید حسن حسینییکی از شاعران دوران انقلاب است که در دوران پس از جنگ به شیوه طنز و انتقاد حس نوستالژیک خود را نسبت به انقلاب، امام و شهدا در اشعارش آشکار ساخت. مضمون اشعار طنز حسینی در دوران پس از جنگ شکوه از وضعیت موجود، تغییر ارزش‌ها، توسعه تجمل‌گرایی، مذمت اهل ریا و متظاهران انقلابی‌نما، فراموشی شهدا و سکوت محافظه‌کارانه برخی شاعران است. حسینیکوشیده است با زبان طنز این مضامین و موضوعات را به جامعه خود بشناساند و از پیش آمدن چنین وضعیتی اظهار نگرانیکند تا سرانجام، تغییر و تحولی در اجتماع خود به‌وجود آ‌ورد.
در این جستار، نگارنده ضمن بررسی مضامین شعر طنز حسینی به تفاوت طنز، افکار و نگرش و دیدگاه انتقادی وی را به خواننده می‌شناساند و اهداف مهم او را که آگاهی دادن به مردم، اصلاح جامعه، اهداف انقلاب و مبارزه با هر گونه نابرابری و تبعیض است، معرفی می‌کند.
کلیدواژهها: شعر، طنز، سید حسن حسینی، نوستالژی، مضامین
آموزشی ـ تحلیلی
نگاهی به کتاب فارسی پایه دهم
بهنام مقدم، کارشناس ارشد و دبیر ادبیات دبیرستان‌های منطقه انگوران زنجان
چکیده
در فارسی پایه دهم بعضی متون آموزنده و پر محتوای کتب پیشین حفظ شده‌اند. از جمله درس‌های «خسرو» و «در سایه‌سار نخل ولایت» و ... اما جا داشت درس‌هایی مثل «سنت ملی و تربیت دینی ما» (درس 14 ادبیات 2) هم در کتاب جدید می‌آمد.
در روزگاری که جنگ نرم و سلاح فرهنگی آخرین حربه دشمن است، وجود چنین درس‌هایی اهمیت می‌یابد. آری، در این شبیخون فرهنگی مسئولیت جهان اسلام، خاصه ایران، بسی سنگین‌تر است؛ زیرا ما قرن‌ها سکان‌دار فرهنگ و اخلاق و یکی از ارکان وزین فرهنگ اسلامی و انسانی بوده‌ایم.
این است که باید بیدار و هشیار باشیم و نسل‌های نو را از افسون این دیو فریبکار حفظ کنیم.
کلیدواژهها: فارسی پایه دهم، تغییر دروس، سنت ملی و تربیت دینی
آموزشی ـ تحلیلی
تجلی مفاهیم شهید و شهادت
در شعر شاعران انقلاب اسلامی
مریم سپیدکار
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات مقاومت)
دبیر دبیرستان‌های شهرستان قائمشهر
چکیده
شهید و شهادت از عالی‌ترین مفاهیم شعر انقلاب اسلامی‌اند. شاعران انقلاب به مجاهدان صحنه‌های نبرد که خاصه اولیاءالله محسوب می‌شوند، عشق می‌ورزند؛ چرا که اینان محبّان صادق خدا هستند.
مشاهده از جان گذشتگی‌های رزمندگان اسلام و شوق آنان برای رسیدن به شهادت، مفهوم شهید و آرزوی شهادت را بارها در شعر شاعران جلوه‌گر ساخت. شاعران انقلابی نیز این مفاهیم را در آثار خود فراوان به‌کار برده و در این زمینه کوشش بسزاییکرده‌اند.
کلیدواژهها: شهید، شهادت، شاعران انقلاب
آموزشی ـ تحلیلی
تجلی نهج‌البلاغه در فارسییازدهم
علی خوشه چرخ‌آرائی، مدرس دانشگاه و دبیر آموزش‌و‌پروش آران و بیدگل
چکیده
نهج‌البلاغه امام علی‌بن ابی‌طالب(ع) زیباست؛ درست همانند علی(ع). هر کمالی را جمالی است و علی(ع) اوج کمال انسانی است و به همین جهت، اوج جمال انسانی هم هست و زیبایی و جمال در تمام ابعاد وجودی او به حد اعلا یافت می‌شود. در رفتار، زهد، تقوا و درکلامش؛ کلامیکه ترجمان وحی الهی است و از نخستین روزهای پیدایش، تأثیری عمیق بر فرهنگ و ادب عربی و فارسی گذاشته و شاعران فارسی گوی از سخنان مولای متقیان که در جهان اسلام شایع و سایر بوده است، متأثر گشته‌اند. این کتاب علاوه بر لطایف عرفانی، لبریز از پند‌هاو نصیحت‌هایی است که درهای هدایت را بر هدایت جویان می‌گشاید. از آنجا که یکی از اهداف کتاب‌های فارسی، آشنا کردن دانش‌آموزان با احادیث، روایات و اندیشه‌های ارزشمند امام علی(ع) است، در این مقاله با عنوان یاد شده، بعضی از تأثیر‌پذیری‌های شاعران و نویشندگان از نهج‌البلاغه در زمینه‌های مفهومی و مضمونی در کتاب فارسییازدهم ذکر می‌شود.
کلیدواژهها: امام علی، نهج‌البلاغه، فارسییازدهم
آموزشی ـ تحلیلی
جلوه‌های مقاومت در اندیشه و آثار سیمین دانشور
سمیه قلی‌پور، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
چکیده
سیمین دانشور نخستین نویسنده زنی بود که در ایران به‌صورت حرفه‌ای شروع به داستان‌نویسی کرد. او همچنین نخستین رئیس کانون نویسندگان ایران بود. دانشور از نظر فن رمان‌نویسی، یکی از خوش‌تکنیک‌ترین رمان‌نویسان ادبیات فارسی است. او با رویکردی فلسفی، اجتماعی و تاریخی سعی در نمایاندن راه حفظ ارزش‌های ملی و انسانی داشته و به حق از موفق‌ترین داستان‌نویسان این عرصه بوده است. رمان‌های او، با زبانی ساده خواننده را با دگرگونی‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران (از زمان اتمام جنگ جهانی دوم) آشنا می‌کند و نوع زندگی روشنفکران، منتقدان و قهرمانان ایرانی را جلوه‌گر می‌سازد.
ادبیات مقاومت معمولاً به آثاری گفته می‌شود که تحت‌تأثیر شرایطی چون اختناق و استبداد داخلی، نبود آزادی‌های فردی و اجتماعی، قانون‌گریزی و قانون ستیزی با پایگاه‌های قدرت، غصب قدرت و سرزمین و سرمایه‌های ملی و فردی شکل می‌گیرند. هدف این تحقیق، شناسایی مؤلفه‌ها و شاخصه‌های ادبیات مقاومت در آثار سیمین دانشور بوده است. با توجه به بررسی‌هایی که انجام گرفت، این نتیجه به دست آمد که تقریباً تمامی مؤلفه‌های مربوط به ادبیات مقاومت را در آثار سیمین دانشور می‌توان یافت، که از آن میان، جنگ و ملی‌گرایی اهمیت بیشتری دارند.
کلیدواژهها: سیمین دانشور، ادبیات مقاومت، سووشون، جزیره سرگردانی
آموزشی ـ تحلیلی
سپهری و آدونیس
محمد منفرد، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور تهران
چکیده
در فرهنگ‌های مختلف مشابهت‌های فکری و نظری فراوانی وجود دارد که مایه تحقیقات پژوهشگران شده و عنوان ادبیات تطبیقی نیز از دل همین مشابهت‌ها بیرون آمده است. نگارنده در این مقاله می‌کوشد تشابهات و تفاوت‌های سپهری و آدونیس را که دو شاعر معاصر از دو زبان و فرهنگ متفاوت‌اند، نقد و بررسی کند و اشتراکات و اختلافات فکری و زبانی و فردی و اجتماعی آن دو را با توجه به آثارشان نشان دهد. به زعم بسیاری از پژوهشگران، این دو از نظر زبانی و فکری بسیار به هم نزدیک‌اند و تحقیق در آثار آن‌ها می‌تواند نشان‌دهنده تأثیر ادبیات کشورهای مختلف بر یکدیگر باشد. نگارنده می‌کوشد موضوعاتی مانند خدا، انسان، زندگی، مرگ، و وطن را در اندیشه آنان بررسی کند و حجم آثار، عنوان آن‌ها و سرگذشت تاریخی هر دو را تا حدودی به خواننده بشناساند.
کلیدواژهها: سپهری و آدونیس، تفاوت و تشابه، شعر معاصر، زبان فارسی و عربی، ادبیات
آموزشی ـ تحلیلی
مطالعه سیر تحول وطن در شعر فارسی
ابوطالب پاکباز، دبیر دبیرستان‌های دره‌شهر، دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه اراک، مدرس دانشگاه آزاد دره‌شهر و دانشگاه فرهنگیان ایلام
چکیده
در این پژوهش، هدف اساسی پاسخ دادن به پرسش اصلی تحقیق و روشن ساختن مسائل وطن، آزادی، قانون و عدالت در دیوان شاعران گذشته و شاعران مطرح معاصر است. مطالعه کل اشعار این شاعران و بررسی اشعار مربوط به وطن و مضامین آن‌ها به منظور شناخت روحیات آنان و جامعه ایرانی در رابطه با این موضوع، از اجزاء موردتوجه این تحقیق است.
تا آنجا که نگارنده مطلع است، اثر منحصر و مبسوط در رابطه با وطن و مضامین آن نگاشته نشده است. لذا ضروری به نظر رسید که در این‌باره تحقیقی صورت پذیرد و روشن کند که با توجه به وسعت موضوع چه اندازه کمبود در این زمینه احساس می‌شود. این اثر کمک خواهد کرد که درک درست و روشنی از وطن و موضوعات مربوط به آن در ذهن خوانندگان ایجاد شود.
کلیدواژهها: وطن، شعر فارسی
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی تطبیقی طنز تلخ اشعار احمد مطر و ملک‌الشعرا بهار
کبری فضلی‌خانی، کارشناس ارشد ادبیات تطبیقی فارسی و عربی و دبیر دبیرستان‌های منطقه 5 تهران
چکیده
اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه از یک‌سو و فضای مملو از رعب و وحشت و خفقان از سوی دیگر شاعر را وامی‌دارد تا اعتراض خود به وضع موجود را در قالب تلمیح و کنایه بیان کند. یکی از مشکل‌ترین اسلوب‌های ادبی که شاعر در این‌گونه شرایط به کار می‌گیرد، اسلوب طنز تلخ است، طنز تلخ کاربرد کمدی و تراژدی با هم است؛ به‌طوری که مخاطب خود را از فرط درد می‌خنداند. شاعر با استفاده از این اسلوب، کاستی‌ها، دردها و رنج‌هایی را بیان می‌کند که قدرت درمان و علاج آن‌ها را ندارد. در طنز تلخ نوعی تحکم و ریشخند نهفته است نه تلمیح و فکاهه؛ زیرا هدف از آن اعتراض و آگاهی‌بخشی است.
داشتن حوزه‌های فکری مشترک، رفتار ناشی از مکتب دینی واحد، موضع‌گیری برخاسته از فرهنگ مشابه، سرنوشت مشابه و شخصیت استعمارستیز همسان احمد مطر و ملک‌الشعرا بهار، نگارنده را به مقایسه تطبیقی طنز تلخ این دو شاعر واداشته است. در ادامه، برخی دستاوردها و نتایج حاصل از این پژوهش آمده است.
بهار پایبند به وزن و قافیه و افاعیل عروضی است؛ در حالی‌که مطر معتقد است افاعیل عروضی دست‌وپا گیرند. از این‌رو سبک شعری او بیشتر به سبک نیمایی نزدیک است.
بهار بیشتر در قالب‌های قدیمی قصیده، غزل و مثنوی طنزسرایی کرده است اما مطر از سرودن شعر تغزلی پرهیز می‌کند و بیشتر در قالب داستان‌های کوتاه و قصیده شعر می‌سراید.
از ویژگی‌های مشترک شعر طنز دو شاعر، نزدیک کردن زبان شعر به زبان محاوره است.
هر دو شاعر با لحنی کوبنده، پرخاشگر و در بعضی موارد هجوگونه، طنز گفته‌اند.
هر دو شاعر از نظر محتوا به بیان مسائل سیاسی و اعمال سیاست‌مداران با هدف بیداری اذهان و اصلاحگری اجتماعی و مبارزه سیاسی پرداخته‌اند.
مخاطب شعر هر دو شاعر در بیشتر موارد زورمندان و حاکمان ستمگر بوده است.
در طنز تلخ هر دو شاعر، مضامین مشترکی همچون آزادی، وطن، انتقاد از زمامداران، مبارزه با استبداد، دعوت به اتحاد و عدالت، و انتقاد از فقر و جهل و ستم حاکم بر جامعه دیده می‌شود.
کلیدواژهها: طنز، احمد مطر، ملک‌الشعرا بهار، آزادی، وطن
آموزشی ـ تحلیلی
فرهنگ‌نامه تنوع زیستی در شش دفتر مثنوی
سید مسعود منوری، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات
نعمت‌الله خراسانی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات
مرضیه پشتدار، دانشجوی کارشناسی ارشد تنوع زیستی (نویسنده مسئول)
چکیده
از جمله منابع اصیل شناخت محیط زیست، متون ادبیکهن هر قوم است. ایرانیان از دیرباز در ثبت و ضبط دانسته‌ها و تجارب زندگی در قالب آثار ادبی (نظم و نثر) به شکل داستانی، تاریخی و عرفانی پیش‌قدم بودهاند. از جمله منابع مهم در این زمینه، شش دفتر مثنوی مولوی است که از روز خلق، محل رجوع اهل فکر و نظر و عام و خاص بودهاند.
هدف اصلی این پژوهش آن است که به روش تحلیل محتوا، ضمن تأمل بر مختصات تنوع محیط زیست در شش دفتر مثنوی به این سؤال اصلی پاسخ گوید: گستره تنوع زیستی در این متن کهن فارسی چیست؟ و بسامد اشارت‌های محیط زیستی در آن تا چه میزان است؟ از نتایج قابل پیش‌بینی در این تحقیق، اشاره به کثرت شرح و بیان عناصر عدیده از محیط و زیست انسان و تعامل او در این کره خاکی است. مولانا، به‌عنوان انسانی خردورز، با اعتقاد به دستورهای وحیانی قرآن همواره مخاطبان را به لذت بردن از این فضا دعوت کرده و درباره حفظ و حراست از آن هشدار داده است.
کلیدواژهها: فرهنگ‌نامه، تنوع زیستی، مثنوی مولوی، متون کهن، زبان فارسی
آموزشی ـ تحلیلی
مطالعه موردپژوهانه لحن در کتاب ادبیات فارسی پایه هفتم
مهرداد روشن‌زاده،، کارشناس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان علامه‌طباطبایی بوشهر و دبیر دبیرستان‌های خُنج
چکیده
لحن یکی از خصایص آوایی زبان گفتاری و بیانگر حالتی عاطفی است که گوینده قصد القای آن را دارد. در ادبیات نمایشی و شعر، لحن، مخاطب را به درک عواطف گوینده رهنمون می‌کند. در این مقاله، مراد نگارنده از لحن کیفیتی است که سخن در بیان حالت نفسانی گوینده می‌یابد. در هر اثر ادبی، یک لحن یا ترکیبی از چند لحن اصلی و تعدادی لحن جزئی یا موضعی وجود دارد که از جهت ایجاد ارتباط بین شاعر و خواننده و نقش زیباشناختی در اثر از اهمیت والایی برخوردار است. کتاب خوانداری ادبیات فارسی، دارای لحن کلی و چندین لحن جزئی است. نگارنده بر آن بوده است که وضعیت لحن در کتاب ادبیات فارسی پایه هفتم متوسطه اول را بکاود و با بهره‌گیری از جدول آماری، گونه‌های مختلف لحن را تحلیل کند. بنابراین، در پژوهش حاضر تلاش بر این بوده است که لحن به کار رفته در شعر و نثر کتاب خوانداری پایه هفتم براساس روش تحلیلی واکاوی شود و کاربرد این عنصر داستانی در آن بررسی گردد.
کلیدواژهها: لحن، کتاب ادبیات فارسی، تحلیل محتوا
آموزشی ـ تحلیلی
نگاهی به مرثیه‌سرایی در دوره قاجاریه
شاهین بصیری، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی و ویدا جمشیدی، کارشناس ارشد تحقیقات آموزشی آموزش‌و‌پرورش شهرستان عجب‌شیر
مقدمه
در میان مردان نامی تاریخ، تنها کسیکه شهرتش گوی سبقت را از همگان ربوده و فداکاری بی‌نظیرش عقول انسانی را حیران و مبهوت ساخته، حسین‌بن‌علی علیهم‌‌السلام است. شهیدیکه تمام مردم دنیا در برابر عظمت روح آن حضرت و قیام عاشورایی‌اش سر تسلیم و خضوع فرود آورده‌اند. قیامی چنان بزرگ و بی‌نظیر و خارق‌العاده که چشم روزگار مانندش را تاکنون ندیده و تا ابد نیز نخواهد دید. لذا نام زیبای حسین (ع) پس از گذشت قرن‌ها همچنان بر سر زبان‌هاست و ذکر مصائب و فداکاری‌هایش دل‌های شنوندگان را به تپش می‌افکند.
نگاه سیاسی و مبارزاتی و اصلاح‌طلبانه به قیام عاشورا، از دیرباز بین اهل اندیشه و قلم کم‌و‌بیش بوده است؛ چرا که خود سیدالشهداء، خروج خویش را برای مبارزه با ظلم و بدعت و جهت احیای قرآن و به قصد امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر و اصلاح امت معرفیکرده است. در کنار شاعرانیکه با سروده‌های پرسوز و نوحه‌های جان‌گداز خویش، تنها به بُعد عاطفی و نوحه‌گری و مرثیه بر جسم چاک‌چاک و لب عطشان سیدالشهداء (ع) می‌پرداختند، شاعرانی هم بودند که در آن حادثه، بُعد انقلابی و اندیشه‌های سیاسی و الهام‌بخشی‌های اجتماعی و مبارزاتی آن حضرت را مورد توجه قرار می‌دادند.
آنچه یک مبارزه و حرکت را ماندگار، مؤثر، حرکت‌آفرین و مصون از تحریف می‌سازد «تبیین» آن است؛ یعنی رساندن پیام خون و ترسیم فلسفه نهضت و مقابله با فریب‌ها و تبلیغات دروغین و تحریف چهره واقعییک حماسه.
اگر در نهضت عاشورا این بُعد از حرکت، که به‌صورت خطابه‌های پرشور امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) جلوه کرد، وجود نداشت و مکمل خون شهدایکربلا نمی‌شد و به تبعش مراثی و واگویه‌های علما و شعرا و فضلا نبودند، بی‌شک این حماسه نه ماندگار می‌‌شد و نه دور از تحریف می‌ماند.
غرض از تحریر این مقاله، بیان مختصری از حالات و سروده‌های متنوع مرثیه‌سرایان قبل از قاجاریه و در دوره قاجاریه است (شخصی، مذهبی، سیاسی). این قبیل شاعران با سرودن اشعار مرثیه‌ای خود، دو هدف مهم و سیاسییعنی«جاودانگی» و «عظمت» را مد‌نظر داشتهاند.
آموزشی ـ تحلیلی
تحلیل وطن
در شعر دوره بیداری (مشروطیت)
ابوطالب پاکباز، دبیر دبیرستان‌های دره‌شهر و دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه اراک مدرس دانشگاه آزاد دره‌شهر و دانشگاه فرهنگیان ایلام
چکیده
صدای اصلی مشروطیت یا میهن‌پرستی است یا انتقاد اجتماعی، و درون‌مایه شعر مشروطه مسائلی است از قبیل آزادی، وطن و انتقادهای اجتماعی. مسئله وطن و آزادی در شعر شاعران این دوره جزء محورهای اصلی است. شاعران این دوره در اشعار خود بیشتر به حاکمان گذشته افتخار می‌کنند و از روزگار درخشندگی فرهنگ، تاج، تخت و قدرت آنان و عدالت اجتماعی، شادمانی‌ها و پیروزی‌ها سخن به میان می‌آورند؛ روزگاری که وطن دارای فرماندهان و پادشاهان بسیار نام‌آوری بوده است و در این شهر یاران و پادشاهان سر بر آسمان داشتهاند اما امروز از صفا و شکوه عظمت گذشته چیزی به‌جا نمانده است. شاعران این دوره هدفشان آگاه کردن توده مردم است؛ می‌خواهند آنان را متوجه شوکت ایران باستان کنند و روح آزادگی و آزادی‌خواهی و وطن‌دوستی را در آنان پرورش دهند.
کلیدواژهها: وطن، شعر، دوره مشروطه
آموزشی ـ تحلیلی
ولایتمداری در کلام سپیده کاشانی
محسن نجفی، دانش‌آموز هفتم پژوهش‌سرای کاوش منطقه کهریزک
ابوالفضل پیریایی، دبیر ادبیات دبیرستان متقین (دوره اول) منطقه‌کهریزک پژوهش سرای دانش‌آموزیکاوش منطقه کهریزک
چکیده
سپیده کاشانی (1371 - 1313 هـ . ش) یکی از شاعران نام‌آور در عرصه شعر انقلابی به شمار می‌رود. سروده‌های وی در قالب‌های متنوع ادبی با مضامین انقلابی، دینی، جبهه و جنگ و ادبیات مقاومت، نشان‌دهنده ظلم‌ستیزی و عدالت‌پیشگی این شاعر است. به همین سبب می‌توان او را از سردمداران و پیش‌گامان شعر انقلاب اسلامی دانست.
آثار ادبی سپیده کاشانی به دو مرحله پیش از انقلاب و بعد از انقلاب تقسیم می‌شود. تأثیر اوضاع سیاسی و حوادث اجتماعی دوره زندگی شاعر در آثارش به خوبی نمایان است؛ هر چند با وجود دوگانگی دورانیکه وی در آن زیسته، اشعارش از نظر درون‌مایه و مضمون بر مداری واحد - همان ادبیات انقلابی و مقاومت می‌باشد- استوار است. به‌کارگیری مفاهیمی چون انقلاب، شهادت‌طلبی، ظلم‌ستیزی، بیداری از غفلت، دفاع مقدس و جبهه جنگ از یک سو و توجه به امور ارزشی و دینی، حماسهکربلا، توجه به شخصیت‌های تاریخی و دینی و ...، از سوی دیگر از وجوه بارز شعر وی می‌باشند. کاشانی از جمله زنانی است که پیش از شروع انقلاب اسلامییا سروده‌های انقلابی خویش و بیان مبارزات مردم ایران در مقابل رژیم پهلوی ریشه‌های جوان ادبیات مقاومت را آبیاریکرد و با آغاز دوران دفاع مقدس، با سروده‌های خویش پرچم ادبیات مقاومت را برافراشته نگاه داشت.
در این جستار ضمن معرفی سپیده کاشانی و آثارش، مضامین و درون‌مایه‌های شعری وی در باب ولایتمداری بررسی می‌شود.
کلیدواژهها: سپیده کاشانی، ولایتمداری، ادبیات مقاومت، انقلاب اسلامی و ادبیات، دفاع
آموزشی ـ تحلیلی
ویژگی‌های زبان کتاب دا
نرگس فیض‌اللهی، دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی دزفول
دکتر محمدرضا سنگری، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی دزفول
چکیده
نگارنده در این مقاله می‌خواهد به پاسخ این پرسش دست یابد که در کتاب «دا» چه ویژگی‌های زبانی به چشم می‌خورد. در این کتاب واژگان کردی، عربی و محلی بسامد بالایی دارند و زبان، ساده، روان، عامیانه و گفتاری است. زبان گویا و جذاب، مهارت نویسندگی و مصاحبه‌گری نگارنده دا و سنگین بودن حوادث باعث خلق این اثر زیبا و ماندگار شده است. موفقیت این اثر و طبیعی بودن متن کتاب ثابت می‌کند که خاطرات راوی دقیقاً از شکل شفاهی به شکل مکتوب تبدیل شده است. زبان این اثر زنانه، دقیق، جزئی‌نگر، داستان‌وار و پرحجم است. البته در آن ایراد‌های زبانی نیز دیده می‌شود.
کلیدواژهها: ادبیات دفاع مقدس، ویژگی‌های زبان، دا
آموزشی- تحلیلی
افعال آغازی در تاریخ بیهقی
مهرداد روشن‌زاده، کارشناس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان علامه طباطبایی بوشهر و دبیر دبیرستان‌های خُنج
سعید رضایی، دانشجومعلم زبان و ادبیات فارسی کارشناسی دانشگاه علامه طباطبایی بوشهر
چکیده
تاریخ بیهقی، این کتاب گران‌سنگ زبان فارسی، همواره از جهات گوناگون ادبی، تاریخی، دستوری، و بلاغی مورد توجه اهل فن بوده است. افعال در تاریخ بیهقی، از مباحث دستوری است که دستور‌نویسان آن را بررسیکرده‌اند اما جنبه‌های مختلف آن از لحاظ فعلی آغازی بودن تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است. فعل آغازی در زبان فارسی نمودی است که بر شروع فعل دلالت دارد؛ مانند: گرفتن، ایستادن، شروع کردن و آغازیدن. هدف این تحقیق، استخراج افعال آغازی در زیان فارسی مبتنی بر بررسی متن تاریخ بیهقی و نگرش وی نسبت به این پدیده است. این مقاله، به بررسی تاریخی افعال آغازی در تاریخ بیهقی اختصاص دارد و طی آن نمونه‌هایی از افعال آغازی معرفی خواهد شد. کاربرد افعال آغازی در تاریخ بیهقی بسیار به چشم می‌خورد که اهمیت این موضوع را می‌رساند. بیشتر افعال آغازی در فارسی امروز منسوخ شده‌اند و کاربرد زیاد ندارند.
کلیدواژهها: فعل‌های آغازی فارسی، افعال آغازی در تاریخ بیهقی، افعال نمودی، افعال آغازی در فارسی معاصر
آموزشی ـ تحلیلی
بررسی آرایه تکرار در شعر قیصر امین‌پور
اصغر نوذری، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دبیر و مدرس دانشگاه، سرگروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی استان ایلام. عضو انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران
فارس شریفی، دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه. عضو انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران
چکیده
یکی از موضوعات بایسته پژوهش در دانش بدیع، هنر سخن‌آرایی و تأثیر بلاغی موسیقایی آرایه تکرار است. تکرار واژه جا‌به‌جایی آن در ساختار متن، از عوامل مهمی است که به زبان شعری یک شاعر غرابت می‌بخشد. بسامد این اصطلاح ادبی بدیعی در واج‌ها، هجاها، واژگان و جملات باعث زیبایی شناختی و تشخص بخشیدن و برجسته‌سازی زبان شعری شاعر می‌شود. نگارنده در این پژوهش بر آن است که کارکردهای زیباشناختی تکرار را در شعر قیصر امین‌پور به کمک علم بدیع لفظی ، دستور زبان فارسی و سایر عناصر ادبی هنری که این شاعر در شیوه بیان خویش آن‌ها را به فراخور حال خوانندگان شعرش به‌کار گرفته است، بررسی کند.
کلیدواژهها: تکرار، بدیع، امین‌پور، شعر، بسامد (واج، هجا و واژه)
آموزشی ـ تحلیلی
نیما و ادبیات اروپا
علی خوشه چرخ آرانی، مدرس دانشگاه پیام‌نور و دبیر مدارس شهرستان آران و بیدگل اصفهان
چکیده
اثر‌پذیری متقابل شاعران و نویسندگان ملل مختلف از یکدیگر نوعی هم‌زیستی است که در عصر کنونی به تعادلی هدفمند در ساحت مقدس فرهنگ و اندیشه می‌انجامد. مدت زیادی نیست که غرب با بازکردن درهای تحقیق و پژوهش در شرق و به خصوص ایران، گام‌های بلندی در تعالی و ترقی درب خویش برداشته است.
بدون شک، بسیاری از بزرگان و موجدان مکاتب ادبی غرب، خاصه فرانسه که قلب مکتب‌های ادبی اروپاست، از افکار و آثار شاعران ایرانی بهره‌ها برده‌اند؛ ضمن اینکه تأثیرپذیری ادبیات کلاسیک ما از آثار و اندیشه‌های اروپاییان از یکی دو قرن فراتر نمی‌رود.
نیما یکی از بزرگ‌ترین حلقه‌های ارتباطی ادبیات معاصر ما و غرب خاصه فرانسه و پیش‌قراول دگر‌اندیشی، نواندیشی و تغییرات اساسی در شعر فارسی است. در این مقاله با شناخت تأثیر سه مکتب ادبی اروپایی رمانتیسم، سمبولیسم و رئالیسم در اعماق شعر نیما، درمی‌یابیم که او چگونه از شیوه‌های ادبی اروپا بهره گرفته است.
کلیدواژهها: نیما، سمبولیسم، رئالیسم، رمانتیسم
آموزشی ـ تحلیلی
عرفان در شعر معاصر
محمدعلی گلستانی شیشوان، دبیر زبان و ادبیات فارسی مرکز پیش‌دانشگاهی رازی عجب‌شیر
چکیده
نگارنده در این مقاله کوشیده است با استفاده از نظرات مختلف، عرفان را در شعر سهراب سپهری بررسیکند.
نگاه اسطوره‌ای سهراب سپهری به انسان و هستی و برخورد و تلاقی اندیشه شعری او با عارفان شرقی چون لائوتسه و بوداست. گفته شده که شعرهای سهراب به شدت متأثر از افکار عارف هندیکریشنا مورتی است اما در واقع، خود کریشنا مورتی نیز اساس اندیشه‌هایش را از فلسفه این دو عارف کسب کرده است. بدین ترتیب، افکار مورتی نیز شرحی امروزی و مدرن از اندیشه‌های این دو استاد است.
سپهری در فصلی از زندگی خود به واسطه نقاشی سفری به ژاپن کرده و قطعاً در آن دیار با اندیشه‌های چین و هند باستان و متفکران آن سرزمین آشنا شده است.
کلیدواژهها: ادبیات معاصر، سهراب سپهری، عرفان، کریشنا مورتی