اشاره
مبنای تغییر کتابهای درسی رشته‌های فنیوحرفهای و کاردانش چیست؟
چه عاملی باعث شد کتابهای درسی این رشته‌ها تغییر کند؟
اهم تغییرات کتابهای درسی کدام‌اند؟
کتاب همراه هنرجو چگونه کتابی است و با چه هدفی تألیف شده است؟
کتابهای تألیف شده جدید چه تعدادی است؟
چه تعدادی از مؤلفان در تألیف کتابهای درسی جدید نقش داشته‌اند؟
هنرآموز- مؤلفان شهرستانی در تألیف کتابهای درسی چه نقشی داشته‌اند؟
و ...
پای صحبت مهندس احمد‌رضا دوراندیش، مدیر کل دفتر تألیف کتابهای درسی فنیوحرفهای و کاردانش نشسته‌ایم تا پاسخ سؤالات بالا را دریافت کنیم.
به گفته مهندس دوراندیش، تاکنون 425 عنوان کتاب درسی جدید در رشته‌های فنیوحرفهای توسط 650 مؤلف، تألیف شده‌اند که 260 نفر از این مؤلفان، هنرآموز- مؤلفان شهرستانی هستند.
از مبنای تغییر کتابهای درسی بگویید و بفرمایید که چه عاملی باعث شد کتاب‌ها تغییر کنند؟
بیش از دو دهه از تدوین برنامه‌های درسی فنیوحرفهای می‌گذشت و تغییرات فناوری در حرفه‌ها و شغل‌ها باعث شده بود، شرح وظایف و ویژگی‌های شغل‌ها و شاغلان تغییرات زیادی داشته باشد. از طرف دیگر، در این مدت به‌خصوص در سال‌های اخیر، اسناد بالادستی تدوین و ابلاغ شدند که یا به‌طور مستقیم با آموزش‌های فنیوحرفهای مرتبط بودند و یا آثار آنها موجب تغییراتی در کارکرد نظام فنیوحرفهای می‌شد. از جمله این اسناد می‌توان به سیاستهای کلی اشتغال، سیاستهای کلی تحول بنیادین در آموزش‌و‌پرورش، سیاستهای کلی حمایت از کار و سرمایه ایرانی، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، سیاستهای کلی اصلاح الگوی مصرف، برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران و نقشه جامع علمی کشور اشاره کرد.
همچنین، تغییرات عمده‌ای در نظام طبقه‌بندی بین‌المللی مشاغل با رویکرد تغییر طبقه‌بندی از شغل به حرفه صورت گرفته است. بنابراین ضرورت تغییر و بازنگری رشته‌های فنی و مهارتی در دستور کار «سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی» قرار گرفت. «دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتابهای درسی فنیوحرفهای و کاردانش»، برای آنکه در طراحی و بازنگری رشته‌ها بتواند منویات اسناد بالادستی را رعایت کند، به استفاده از الگوی خاص این آموزش نیاز داشت. دفتر براساس سفارش یک طرح پژوهشی با عنوان «فرایند برنامه‌ریزی آموزش فنیوحرفهای» به این الگو دست یافت. در مرحله بعد طی فرایندی پیچیده و با کوشش کارشناسان، خبرگان دنیای کار و اعضای محترم شوراهای برنامه‌ریزی هر رشته، اسناد تحولی هر رشته از جمله برنامه درسی هر رشته طراحی و تدوین شد که این برنامه درسی در هر رشته مبنای تألیف اجزای بسته آموزشی، از جمله کتاب درسی است.
اجزای بسته آموزشی شامل چه مواردی است و چگونه تألیف می شوند؟
با توجه به ماده هشت برنامه درسی که به سیاستهای تولید مواد و رسانه‌های یادگیری می‌پردازد، به جای «کتاب محوری» می‌باید «برنامه محوری» حاکم باشد و اجزای بسته آموزشی در کنار کتاب درسی تهیه و تولید شوند. بنابراین برای هر کتاب درسی، کتاب راهنمای هنرآموز و همچنین کتاب همراه هنرجو در هر پایه تألیف شد. در برخی از رشته‌ها که نیاز به تولید فیلم و نرم‌افزار ضرورت داشت، این مهم نیز صورت گرفته است.
روش تولید اجزای بسته آموزشی به این صورت است که پس از شناسایی مؤلفان، با تهیه ماکت بسته آموزشی، اجزای بسته آموزشی به‌طور هم‌زمان تألیف می‌شوند و شوراهای برنامه‌ریزی درسی هم می‌کوشند که بهصورت هم‌زمان، اجزا را بررسی و برای امور آماده‌سازی و چاپ تأیید کنند. البته باید به این موضوع هم اشاره کرد که با توجه به ظرفیت موجود، اجزای بسته آموزشی تهیه شده‌اند و ان‌شاء‌الله در سال‌های پیش‌رو نسبت به تهیه سایر اجزای پشتیبان برنامه‌های درسی اقدام خواهد شد.
اهم تغییرات کتابهای درسی چیست؟ در مورد کتاب همراه هنرجو هم مواردی را که لازم می‌دانید، توضیح دهید.
با توجه به تغییر رویکرد آموزش فنیوحرفهای به سمت آموزش مبتنی بر شایستگی، کوشش شده است محتواهای تولید شده براساس برنامه‌های درسی با ویژگی‌های جدید تألیف شوند:
ویژگی اول مربوط به تألیف پودمانی است که هر پودمان نمایانگر یک شغل و یا بیش از یک شغل است. به این ترتیب، با توجه به اینکه هر عنوان کتابهای فنیوحرفهای دارای پنج پودمان است، حداقل در هر کتاب پنج شغل از یک حرفه آموزش داده می‌شود. برای دستیابی به این مهم می‌باید دانش، مهارت و نگرش به صورت یکپارچه در هر پودمان مورد توجه قرار گیرد، به‌گونه‌ای که در پایان هر پودمان، هنرجو بتواند به استاندارد عملکرد براساس شایستگی دست یابد و در آن پودمان شایستگی را کسب کند.
ویژگی دوم مربوط به شرط فعال بودن هنرجو در شیوه نگارش است. در تألیفات جدید با طراحی فعالیت‌های یادگیری کوشش شده است، هنرجو یک موقعیت یادگیری فعال را تجربه کند. این موقعیت از طریق تعامل با سایر هنرجویان یا با هنرآموز و یا بهصورت تعامل با محتوای کتاب تجربه می‌شود.
ویژگی سوم مربوط به تألیف محتوا به شیوه کل‌نگر است. کل‌نگری در آموزش فنیوحرفهای به این معناست که در کنار پرداختن به شایستگی‌های فنی به شایستگی‌های غیرفنی توجه شود. مدیریت منابع، اخلاق حرفه‌ای، یادگیری مادام‌العمر و به‌خصوص رعایت موارد ایمنی، بهداشتی و حفاظتی، از جمله شایستگی‌های غیرفنی است که کوشش شده در کتابهای درسی بهصورت تلفیقی طراحی شود.
ویژگی چهارم تألیف کتاب براساس عبور از «حافظه محوری» به سمت یادگیری در سطوح بالای عملکردی است. یکی از هدف‌های تألیف کتاب همراه هنرجو تحقق این هدف است. در کتاب همراه هنرجو که برای هر رشته جداگانه تألیف می‌شود، رابطه‌ها، فرمول‌ها، تعریف‌ها و نمودارهایی که قبلاً هنرجو می‌باید آنها را از بر می‌کرد، تدوین شده است؛ به‌طوری که هنرجویان می‌توانند در ارزشیابی و در کارگاه از آن بهره‌مند شوند. به این ترتیب هنرجویان دیگر نگرانی فراموش کردن حفظیات را ندارند. این کتاب برای اولین بار در نظام آموزشی کشور ارائه شده و شامل نکات ایمنی، بهداشتی و حفاظتی همراه با علائم، شایستگی‌های غیرفنی و بسیاری از مواردی است که هنرجویان در حین تحصیل و در دنیای کار می‌توانند از آن استفاده کنند.
مؤلفان کتابهای درسی فنیوحرفهای چه کسانی هستند؟ لطفاً در مورد تعداد کتاب‌ها هم توضیح دهید.
همان‌طور که اشاره شد، هر کتاب فنیوحرفهای پنج پودمان دارد و هر پودمان نماینده یک شغل است. از آنجا که محتوای کتاب براساس شایستگی تدوین و تألیف می‌شود، ضروری است مؤلفان کتاب علاوه بر صلاحیت‌های عمومی، از صلاحیت‌های فنی آن پودمان و شغل هم برخوردار باشند. به عبارت دیگر، مؤلف پودمان کسی است که در آن شغل در حال حاضر مشغول به فعالیت است. اگر این خصوصیت در کنار سایر ویژگی‌ها، از جمله اینکه مؤلف هنرآموز و به اصول پداگوژی هم مسلط باشد، قرار گیرد، شرایط مطلوب حاصل می‌شود. به همین دلیل کتابهای فنیوحرفهای بهصورت گروهی تألیف می‌شود.
در حال حاضر 425 عنوان کتاب در پایه‌های دهم و یازدهم در رشته‌های فنیوحرفهای شامل کتاب درسی، کتاب همراه هنرجو و کتاب راهنمای هنرآموز تألیف شده است. تعداد مؤلفان نزدیک به 650 مؤلف است و اگر تکرار مؤلفان در اجزای بسته آموزشی شمرده شود، بیش از 1400 مؤلف با این دفتر همکاری داشته‌اند. تعداد 260 مؤلف از مؤلفان هنرآموزان محترم از استان‌های کشور هستند و در کتابهای پایه‌های دهم و یازدهم از تمامی استان‌های کشور مؤلف داریم.
درباره کتابهای شایستگی غیرفنی رشته‌های فنیوحرفهای هم توضیح دهید.
در برنامه‌ریزی رشته‌های فنیوحرفهای، پنج عنوان درس با عنوان شایستگی‌های غیرفنی برای هنرجویان شاخه فنیوحرفهای و شاخه کاردانش طراحی شده‌اند. در پایه دهم، «درس الزامات محیط کار» و در پایه یازدهم، سه درس «نوآوری و کارآفرینی»، «مدیریت تولید» و «فناوری‌های نوین» در نظر گرفته شده‌اند که البته تنها یکی از دو درس اخیر به صورت انتخابی و با توجه به اقتضائات و شرایط ویژگی‌های رشته، به رشته‌ها اختصاص می‌یابد. برای تمامی این درس‌ها هم تألیفات اجزای بسته آموزشی انجام شده است. در پایه دوازدهم درسی با عنوان«اخلاق حرفه‌ای» در جدول درس‌های رشته‌ها پیش‌بینی شده است.
جناب آقای مهندس، از اینکه وقت خود را در اختیار گذاشتید سپاسگزاری می‌نمائیم.