اشاره
زیستشناسی یکی از علوم تجربی است و علوم تجربی فرایند و روش خاص خود را دارد. یکی از مواردی که لازم است معلمان در دانشآموزان تقویت کنند، شناخت علم از شبه علم و ضدعلم است. متأسفانه یکی از مشکلات جامعه امروزی ما انبوهی اطلاعات و دادههایی است که از شبکههای اجتماعی مجازی به سوی شهروندان سرازیر است. بسیاری از این اطلاعات و دادهها که از سوی افراد مختلف به منظورهای مختلف تولید و منتشر میشوند، اذهان شهروندان را مغشوش و بعضاً گمراه میکنند. شناخت درست از نادرست؛ سره از ناسره و علم از شبه علم مهارتی است که باید در شهروندان ایجاد و تقویت شود. جامعهای که افراد آن به روش علمی و منطقی میاندیشند، کمتر فریب میخورد. آنچه در پی میآید، در واقع یک برنامه درسی درباره شناخت و مبارزه با شبه علم است که ارائه و تجربه شده است و به عنوان تجربهای مفید در این مورد بهویژه شایسته توجه معلمان، برنامهریزان و تصمیمگیران است. امید که در جامعه ما هم چنین دورههایی بهویژه برای معلمان، ناخدایان کشتی علم و آگاهی برگزار شود.
مقدمه
این روزها، اخبار دروغین و اغراقآمیز و انبوه اطلاعات کمارزش یا بیارزش که بهنام واقعیت علمی به خورد مردم داده میشود، تشخیص علم را از شبهعلم دشوار کرده است. از همین روی، دو تن از استادان دانشگاه واشنگتن سعی کردهاند که برای محافظت از علم و دانش واقعی به مبارزه با این وضعیت بپردازند؛ اما به چه سلاحی؟ سلاح آنها یک دوره آموزشی برخط (آنلاین) دانشگاهی تحت عنوان «شناسایی شبهعلم از میان کلاندادهها» بود1. هنوز یک ماه از رونمایی این وبگاه نگذشته بود که این دوره به اصطلاح «وایرال»2 شد. «کارل برگستروم3»، استاد زیستشناسی دانشگاه واشنگتن که به طراحی این دوره کمک کرده است، میگوید: «فردای روزی که این برنامه درسی را آپلود کردیم متعجب شدیم؛ زیرا بیست هزار نفر از وبگاه ما بازدید کرده بودند و صندوق رایانامه ما پرشده بود. وبگاه ما مثل کتابهای پرطرفداری شده بود که همه آن را به هم پیشنهاد میکردند. همکار دیگر آموزشی او، «جوین وست» استادیار دانشگاه واشنگتن در دانشکده اطلاعات، آن را چنین توصیف میکند: «ما تیر را دقیقاً به هدف زده بودیم».
فردای روزی که این برنامه درسی را آپلود کردیم متعجب شدیم؛ زیرا بیست هزار نفر از وبگاه ما بازدید کرده بودند و صندوق رایانامه ما پرشده بود
این مقاله به معرفی مختصر این دوره آموزشی و سرفصلهای آن اختصاص یافته است. با توجه به ضرورت وجود چنین موضوعی در میان برنامههای درسی ایران، از سال گذشته، کتاب و درس سواد رسانهای به مجموع دروس دوره متوسطه دوم افزوده شده است. احتمالاً دیری نخواهد پایید که مشابه این درس در کلیه رشتههای دانشگاهی ایران رخ خواهد نمود. در ترجمه سرفصلهای دوره، گاهی توضیحاتی برای درک بیشتر از سوی مترجم افزوده شده یا در پینوشت توضیحاتی آمده است. خوانندگان علاقمند میتوانند با استفاده از پیوندهای ذکر شده به محتوای سرفصلها که در فهرست منابع آمدهاند به مطالعه بیشتر در مورد آنها بپردازند.
اندیشه دوره آموزشی آشنایی با شبه علم
این نکته جدیدی نیست که فضای مجازی، اینترنت، شبکههای اجتماعی تلفن همراه و کانالهای خبری و علمی یا شبهعلمی روزبهروز گسترش بیشتر مییابند و حجم وسیع اطلاعات درست و نادرست را بر مردم جهان میبارند. ادعاهای عجیب و غریب درباره خواص داروهای سنتی و جدید، آمارهای دستکاری شده، نتیجهگیریهای غیرمعمول از یافتههای پژوهشی که نه تنها در روزنامهها که حتی در مجلات علمی هم منتشر میشوند، «برگستورم» و همکارش را به این فکر انداخت که به جای نقزدن در این باره این هجوم، دوره آموزشی یا کلاسی طراحی کنند که به این موضوعات بپردازد و در عین حال برای مخاطبان خوشایند و سرگرم کننده نیز باشد. فکر طراحی این دوره آموزشی در پردیس سیاتل دانشگاه واشنگتن با ۱۶۰ دانشجو نضج گرفت و در عرض یک دقیقه ظرفیت تکمیل شد. مواد درسی به صورت برخط (آنلاین) در دسترس دانشجویان قرار گرفت و سخنرانیهای اساتید هم در پی آنها برگزار شد. این کلاس در واقع به کاهش نگرانی در میان کسانی منجر میشد که به علوم تجربی و روشهای علمی وفادارند و از این که میبینند علوم معتبر به صورت مداوم تحریف یا از مسیر خود منحرف میشوند و کلاهبرداری و تقلب رواج یافتهاند، ناراحتاند.
احتمالاً دیری نخواهد پایید که مشابه این درس در کلیه رشتههای دانشگاهی ایران رخ خواهد نمود
«برگستروم» میگوید طی سالها یا حتی دهههای گذشته، دانشمندان نسبت به کاهش درک ارزش علم در میان افراد جامعه به طور عام و جوامع علمی به طور خاص، نگران شدهاند. اخیراً «راش هولت»5 مدیر اجرایی انجمن آمریکایی پیشرفت علم6 در مصاحبه با وبگاه نشریه استات7 همین موضوع را مورد تأکید قرار داده است. او میگوید: «معمولاً افراد برای حمایت از علم راهپیمایی نمیکنند؛ اما در روز زمین، یعنی ۲۲ آوریل، میبینیم که هزاران نفر از دانشمندان و مردمان غیردانشمند در جاهای مختلف دنیا، برای حمایت از علم با عنوان «فراخوانی برای حمایت و محافظت از مجامع علمی» راهپیمایی برپا میکنند».
«وست»، همکار «برگستروم»، تأکید میکند که ما درخواستهای زیادی از سوی نهادها و مؤسسات دیگر داشتهایم که میخواستهاند چنین دورهای را طراحی و از محتواهای برنامه ما استفاده کنند. ما هم به خاطر سواد علمی8 و با هدف تربیت تودهای از مردمان استدلالگرا و استدلالپذیر، گفتیم که اگر این محتوا را نشر دهید، هم علم و هم مردم راضیتر خواهند شد. برنامه ما نه حق مؤلف دارد و نه حق ثبت تجارتی؛ محتوا را بردارید، بهکار ببرید و از آن بهره ببرید.
«برگستروم» و «وست» وقتی فهمیدند علاقه معلمان مدارس متوسطه اول و دوم هم به این محتواها افزایش یافته، بسیار شگفتزده شدند.
«برگستروم» میگوید: «برخی گمان میکنند این دوره آموزشی را در پاسخ به «دونالد ترامپ» طراحی کردهایم که شواهد مربوط به تأیید واکسیناسیون را رد کرده یا تغییرات آبوهوایی را فریب خوانده است؛ اما اینطور نیست، این دوره خیلی قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا طراحی شده است»؛ اما او مخالفت خود با برخی از پیامهای ترامپ را مخفی نمیکند و میگوید: «ما میخواهیم این دوره آموزشی غیرسیاسی بماند» و قول میدهد که: «به هر نوع ارائه نادرست از یافتههای علمی حمله کند، بدون توجه به اینکه این مطلب را کدام گروه سیاسی گفته است». «وست» اضافه میکند: «ما شهروندانی را میخواهیم که آگاهتر باشند و بتوانند شبه علم را از واقعیت تشخیص دهند. در واقع این دوره آموزشی برای همه مفید است».9
برنامه درسی شناسایی شبهعلم
اهداف یادگیری
اهداف یادگیری این دوره کاملاً روشن است. بعد از گذراندن این دوره شما باید بتوانید:
• همواره در مورد اطلاعات نادرست هوشیار باشید.
• هرجا و هر زمان بتوانید در مواجهه با شبهعلم آن را تشخیص دهید.
• بتوانید برای خودتان مجسم کنید که چرا یک جزء خاص از شبهعلم، شبهعلم است.
• یک متخصص آمار یا شبیه آن را پیدا کنید که بتواند از نظر فنی برای شما توضیح دهد که چرا ادعای آماری بیان شده شبهعلم است.
اگر مهارتهایی که در این دوره آموزشی کسب میکنید، شما را به سودمندترین اطلاعات و مهارتها در طول تحصیلات دانشگاهی مجهز نکند، متحیر خواهیم شد.
جدول برنامه و مطالعات
هر یک از درسهایی که ارائه میشوند یک جنبه خاص از شبهعلم را تشریح خواهد کرد. در هر هفته، مجموعهای از مطالبی که باید دانشجو آنها را بخواند، معرفی خواهد شد. در برخی هفتهها، تعدادی خوانشهای تکمیلی برای کسانی که مایل به کاوش عمیقتر هستند، ارائه میشود.
دروس و سرفصلها
هفته اول
مقدمهای درباره شبهعلم
در این مقدمه دانشجویان با این عناوین آشنا میشوند: شبهعلم چیست؟ مفاهیم و طبقهبندی شبهعلم، هنر، علوم و ضرورت اخلاقی شناسایی شبهعلم. اصول عدم تقارن شبهعلم را از وبگاه آلبرتو برندولینی10 بررسی میکنند11.
منابع کمکآموزشی برای مطالعه:
- درباره شبهعلم، هری فرانکفورت12 از دانشگاه پرینستون13.
- مطالعه عمیقتر14 درباره شبهعلم، جرالد کوهن15.
- نمونهای از شبهعلم: مشکل نوشتههای علمی16، فیلیپ ایوبنکس و جان شیفر17.
- اظهارات نمایشی18، جی ال آوستین19.
هفته دوم
تشخیص شبهعلم
حقیقت همچون آزادی نیاز به مراقبت دائمی دارد؛ اما چگونه میتوانیم در دنیای وحشی، شبهعلم را تشخیص دهیم؟ اندازههای اثر، ابعاد، برآورد فرمی20 و بررسی معقول بودن ادعا. بررسی ادعاها در برابر منافع کسانی که مدعی میشوند. بررسی محکمه پسند دادهها: آزمون گریم21، قانون بنفورد22.
منابع کمکآموزشی برای مطالعه:
- هنر ظریف تشخیص چرند23، کارل ساگان24.
- مطالعه موردی: ۱. گزارش فکس نیوز از تقلب در کوپن غذا در ایالات متحده و ۲. کاکائوی داغ ۹۹٪ بدون کافئین از محصولات برند نستله (با بررسی این دو مورد معلوم میشود که هم خبر فکس نیوز و هم ادعای شرکت نستله نادرست است). پیوند به اصل مقالات در فهرست منابع آمده است.25
هفته سوم
جایگاه شبهعلم
کجا شبهعلم پیدا کنیم؟ چرا رسانههای خبری نشر شبهعلم را میسر میکنند؟ انجمن تد27،26 و بازاری مجلل برای شبهعلم به همراه مقالهای در نقد سخنرانیهای تد، با عنوان: «لازم است در باره تد سخن بگوییم28». چرا رسانههای اجتماعی شرایط آرمانی برای رشد و گسترش شبهعلم فراهم میکنند؟
منابع کمکآموزشی برای مطالعه:
- در پذیرش و تشخیص شبهعلم شبه عمیق، گوردن پنی کوک29 و همکاران.30
- شایعه آبشاری (شایعاتی که همچون یک آبشار سرازیر میشوند)، مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس بینالمللی انجمن پیشرفت هوش مصنوعی، آدرین فریگری31 و همکاران.32
هفته چهارم
علیت
یکی از منابع معمولی تجزیه و تحلیل دادههای شبهعلم آنجاست که افراد، عمداً یا غیرعمد، نسبت به این واقعیت که همبستگی دلیل بر علیت نیست، بیتوجه میشوند. نتیجه چنین بیتوجهیای گاهی خندهدار است؛33 اما همین امر میتواند برای گمراه کردن دیگران مورد استفاده قرار گیرد. این سردرگمی بین علت یک پدیده با ضرورت به وجود آمدن یک پدیده یا با قابلیت اتفاق افتادن یک پدیده هم رخ میدهد. در اینجا میتوان از مثال اقتصاددان معروف میلتون فریدمن شاهد آورد که به ترموستات فریدمن شهرت یافته است. مثال او در مورد همبستگی بین دمای هوای بیرون از اتاق، دمای هوای داخل اتاقی که ترموستات دارد و میزان مصرف انرژی است. بیدقتی در این موضوع میتواند گمراه کننده باشد. مثلاً استدلال کنیم بین دمای هوای داخل اتاق که ثابت است و سردتر شدن هوای بیرون همبستگی وجود ندارد در حالی که مصرف انرژی بالا رفته است.34
منابع آموزشی:
- لکلکها نوزادان را میآورند، رابرت متئوز. این مقاله از وجود رابطه همبستگی بین جمعیت لکلکها و افزایش میزان نوزادان در اروپا سخن میگوید و این که از نظر آماری میتوان این همبستگی را ثابت کرد هر چند این کار غیر منطقی است35.
- بهبود ترافیک و تلفکردن هزینهها توسط دولت. نقد مقالهای است که یک روزنامه در مورد هزینه بیفایده دولت در ایجاد یک بزرگراه کرده است36.
منابع کمکآموزشی برای مطالعه:
- تأییدهای ریاضی از تئوری فرگشت. بررسی شیوهای از همبستگی جعلی که در مورد شاخص اندازهگیری اندامها استفاده میشود37 کارل پیرسون38.
- مجموعه مقالات انجمن سلطنتی لندن که مقاله فوق با عنوان همبستگی واقعی و همبستگی جعلی با زبان سادهتری در آن آمده است.39
هفته پنجم
تله آماری
قضیه بیز، در نظریه احتمال و آمار، قضیه بیز40 یا قانون بیز بیان میکند که احتمال رخدادن یک رویداد، ربطی به رخ دادن همان پدیده در قبل ندارد. مثلاً، اگر در یک خانواده فرزند اول پسر باشد، احتمال اینکه فرزند دوم دختر یا پسر باشد همچنان همان ۵۰ درصد است. ممکن است برخی بخواهند اینطور وانمود کنند که وقتی یک پدیده رخ داد، احتمال رخ دادن پدیده دوم کمتر یا بیشتر از احتمال آن است. مثلاً احتمال آنکه فرزند دوم خانواده پسر باشد بیشتر است یا کمتر است. در این درس به قاعده بیز و احتمالات شرطی پرداخته میشود.
مغالطه نرخ پایه یا غفلت نرخ پایه 41 اشاره به آن دارد که چه در اطلاعات عمومی و چه در یک مورد خاص، ذهن تمایل به اطلاعاتی دارد که تازهتر است و اطلاعات قبلی را نادیده میگیرد.
مغالطه دادستان، مغالطهای که در آن دادستان با دادن برخی آمار در مورد یک متهم میخواهد ثابت کند که او گناهکار است چون احتمال این که فرد دیگری چنین مشخصهای داشته باشد، نزدیک به صفر است.
تناقض سیمپسون، در آمار و احتمال اگر آمار دو گروه را به صورت مجزا ارائه کنیم در آنها تفاوت میبینیم، اما اگر در مقایسه با هم ارائه شود تفاوت به چشم نمیآید. مثلاً فردی مدعی میشود که تعداد استادان زن جذب شده در دانشکده فیزیک کمتر از مردان است و این نشانه تبعیض جنسیتی است. بعد ما به آمار درخواستکنندگان شغل در این دانشگاه مراجعه میکنیم و معلوم میشود که تعداد داوطلبان زن برای این شغل یک هشتم مردان بوده، در حالی که نسبت زنان جذب شده به عنوان استاد فیزیک در برابر مردان یک به چهار است.
ممیزی اطلاعات
اثر ویل راجرز42، منظور از این اثر آن است که اگر یک عنصر را از یک مجموعه به مجموعه دیگری منتقل کنیم، میانگین هر دو مجموعه بالا میرود. مثلاً، اگر دو مجموعه زیر را داشته باشیم، میانگین اولی ۵/۲ و دومی ۷ است.
{R= {1, 2, 3, 4
{S= {5, 6, 7, 8, 9
حالا اگر عدد ۵ را از مجموعه دوم به مجموعه اول منتقل کنیم، میانگین مجموعه اول ۳ و مجموعه دوم ۵/۷ خواهد شد.
گرایش جانبدارانه طول زمان43 که در آن با گرایش به زمان طولانیتر، نتایج دچار ناراستی میشوند. برای مثال اگر در تشخیص سرطان تومورهایی که با سرعت کمتری رشد میکنند، مورد آزمایش قرار گیرند و به تومورهای سریعالرشد توجه نشود، ممکن است به مرگ بیمار منتهی شود. این موضوع میتواند در مسائل اقتصادی و اجتماعی هم رخ دهد و نتایجی که توسط تحلیلگران ارائه میشود، گرایش جانبدارانه زمانی داشته باشد.
میانگین و میانه و جابهجا نشان دادن آن دو
مهم و مهمتر و جابهجا نشان دادن آن دو
منابع آموزشی:
- تناقض یا پارادوکس سیمپسون44.
- اثر ویل راجرز، الوان فینشتاین45، 46
- مطالعه موردی، موسیقیدان و اخلاقیات47، رکوردهای جهانی به عنوان مقیاسهای سالخوردگی48.
هفته ششم
تجسم دادهها
تجسمهای گرافیکی دادهها ابزارهای قدرتمندی برای درک بهتر اطلاعات هستند، اما میتوانند ابزارهای قدرتمندی برای گمراه کردن مخاطبان نیز باشند. ما راههایی را که گرافیک دادهها میتوانند مخاطبان را به سمت نتیجهگیریهای گمراه کننده هدایت کنند، کشف میکنیم.
منابع آموزشی:
- نمایش تصویری اطلاعات کمّی در نمودارهای بیارزش، تکانهها، توریها و اردکها(فصل پنجم)، ادوارت تافت49 .
- ابزارها و ترفندها: محورهای گمراه کننده50.
- ابزارها و ترفندها: اندازه مناسب یا جوهر مناسب51. (یک نمونه از این موضوع را میتوان در برخی نمودارهای ستونی برای ارائه آمار یک پدیده دید. مثلاً شروع محور عمودی را براساس عددی غیر صفر میگیرند که در نتیجه، نمایش اندازه ستون یک نمودار، نمایشگر واقعی عدد آن ستون نیست. نمونه زیر مطلب را بهتر نشان میدهد.)
همان طور که در نمودار روبهرو مشاهده میشود، اگر عدد مربوط به سال ۲۰۱۴ را با عدد سال ۲۰۱۰ مقایسه کنیم. عدد ۲۰۱۴ تنها ۸ درصد نسبت به ۲۰۱۰ افزایش یافته است؛ اما در ستونهای نمودار، این افزایش بیش از دو و نیم برابر است.
همان طور که در نمودار بالا مشاهده میشود، اگر عدد مربوط به سال ۲۰۱۴ را با عدد سال ۲۰۱۰ مقایسه کنیم. عدد ۲۰۱۴ تنها ۸ درصد نسبت به ۲۰۱۰ افزایش یافته است؛ اما در ستونهای نمودار، این افزایش بیش از دو و نیم برابر است.
همان طور که در نمودار بالا مشاهده میشود
هفته هفتم
کلاندادهها یا دادههای بزرگ
چه وقت الگوریتمهای قدیمی، دادههای کافی به ما میدهند و چه وقت زبالههایی در زبالهدان هستند؟ استفاده و سوء استفاده از ماشین یادگیری، معیارهای گمراه کننده و قانون گودهارت (قانونی که میگوید وقتی یک مقیاس تبدیل به هدف شد دیگر نمیتواند به عنوان یک مقیاس استفاده شود).
منابع آموزشی:
- شش عامل محرک برای دادههای بزرگ: یک دهه در زمان اینترنت،: همایشی درباره تحرک در اینترنت و جامعه، دانا بوید53،52. مثل آنفولانزای گوگلی: تلهها در تحلیل دادههای بزرگ، دیوید لیزر54، 55 (آنفولانزای گوگلی مربوط میشود به نظر کارشناسان گوگل در سال ۲۰۰۸ در مورد جستوجوهای مردم در گوگل در مورد بیماری آنفولانزا که میتواند شیوع آنفولانزا را در مناطق مختلف کشور پیشبینی کند. با اینکه مقالهای در این مورد در مجله نیچر هم به چاپ رسید؛ اما این موضوع بعداً مردود اعلام شد.)
- چگونه استفاده از اندازهها را بهبود بخشیم: یادگیری از نظریه بازی، جوین وست56، 57
منابع کمک آموزشی:
- سلاحهای تخریب ریاضی، کتی اونیل58. کتابی است که نگاهی همراه با نگرانی در مورد دادههای بزرگ دارد و الگوریتمهایی که به طور فزاینده رفتار مردم را تنظیم میکند. نویسنده در این کتاب نقص استفاده از دادههای بزرگ را در ارزیابی همه چیز از اعتبار عقاید تا تاکتیکهای پلیس به آزمون میگذارد. نام کتاب اشارهای دارد به سلاحهای کشتار جمعی59.
- سنجش نادرست علم؛ زیستشناسی فعلی، پیتر لاورنس60، 61
هفته هشتم
سوگیری در نشر
حتی جامعهای از دانشمندان صادق که تمام اقداماتشان را با حسن نیت انجام میدهند، ممکن است گزارش علمی گمراه کننده تولید کنند. بهعنوان نمونه، میتوان به مجلات محیطزیستی اشاره کرد. این مجلات ترجیح میدهند بیشتر نتایج مثبت را چاپ کنند. جان ایوانیدس در سال ۲۰۰۵ در مقالهای جنجالی استدلال کرد که این سوگیری در انتشار، وضعیتی را پیشآورده که میتوان مدعی شد بیشتر نتایج انتشارات علمی احتمالاً نادرستاند.
در نتیجه، یک فرد با خیال راحت نمیتواند به صورت تصادفی گزارشی را در مجلات علمی بخواند و به آن اعتماد کند؛ چه رسد به مطالبی که در مجلات اینترنتی مثل بازفید منتشر میشوند که خود را به عنوان شرکت اخبار اجتماعی و سرگرمی معرفی میکند.
منابع آموزشی:
- چرا بسیاری از نتایج علمی منتشر شده نادرست هستند، جان ایوانیدس65،64.
منابع کمک آموزشی:
- بررسی مقالاتی در مورد اثرات روشهای بالینی ضدافسردگی و تفوق مقالاتی که بر اثربخشی معالجه صحه گذاشتهاند بر مقالاتی که اثربخشی را رد کردهاند، اریک ترنر67،66.
- سوگیری مجلات و تقدیس حقایق نادرست، سیلاس نیسن69،68.
هفته نهم
مجلات استثمارگر و بداخلاقی علمی
مجلات استثمارگر، لیستی از مجلات استثمارگر که توسط جفری بیل70 از دانشگاه کلرادو تهیه شده است (جفری بیل اصطلاح مجلات استثمارگر را برای مجلاتی بهکار میبرد که هزینه چاپ مقاله را از نویسنده میگیرند) و مخالفت بیل با دسترسی آزاد به محتوا، اقتصاد چاپ و نشر، آسیبشناسی نشر یا هلاک فرهنگی (پژوهشهای علمی در قرن بیست ویکم: حفظ صحت علمی در فضایی که مشوق ناراستی است و رقابت فوقالعادهای که برای نشر علمی به وجود آمده است. پیوند به مقاله71). به دنبال روابط عمومی بودن به جای پیشرفت (چگونه روابط عمومی و رسانهها موجب تحریف علم میشوند. پیوند به مقاله72)
منابع آموزشی:
- دانشگاه جعلی که بسیار شبیه دانشگاه واقعی است. مقالهای از نیویورک تایمز73.
- چرا دادههای جعلی؟ وقتی میتوانید یک دانشمند جعلی باشید؟ آدام مارکوس74، 75
- ابزارها و ترفندها: چگونه میتوانید بفهمید یک مقاله قابل اعتماد است؟76
هفته دهم
اخلاق در شناسایی شبهعلم
مرز بین انتقاد منصفانه و تخریب کجاست؟ آیا وقتی کار پژوهشی یکی از همکاران خود را شبهعلم مینامیم از تروریسم روشی استفاده نکردهایم؟ تعبیری که یکی از محققان برجسته برای نقد غیرمنصفانه بهکار برده است. اگر شما به جای ارائه نقد در یک مجله علمی و کارشناسی، این نقد را در یک رسانه اجتماعی مطرح کنید، چه؟ چگونه میتوانید در مورد کل یک موضوع که شما چیز چندانی در مورد آن نمیدانید از واژه شبهعلم استفاده کنید؟ بحثی در مورد مجلات کارشناسی و علمی. اثر دانینگ ـ کروگر چیست؟ (دانینگ و کروگر دو نفر از اساتید دانشگاه کورنل ـ دانشگاهی خصوصی در شهر ایتاکا در ایالت نیویورک ـ که در مورد برآورد بیش از اندازه افراد از خود تحقیق کردهاند که تأثیر آن موجب میشود یک پژوهشگر خود را بالاتر از محقق دیگر بداند و کار او را شبهعلم ارزیابی کند). تفاوت بین یک ذهن شکاک سخت گیر و یک نادان سلطهجو چیست؟
برنامه ما نه حق مؤلف دارد و نه حق ثبت تجارتی؛ محتوا را بردارید، بهکار ببرید و از آن بهره ببرید
منابع آموزشی:
- یک فیزیکدان که بر روی مطالعات فرهنگی تحقیق میکند، آلن سوکا77، 78.
- آناتومی یک فریب، مقالهای در مجله وقایعنامه آموزش عالی با عنوان طعمه و سوئیچ، جنیفر روآرک79، 80. این مقاله به نقد مقاله آلن سوکا یعنی مقاله بالایی میپردازد.
- دشمنی درازمدت علمی در تصویر نانویی، مجموعهای از وبگاههای داغ آنلاین را ایجاد کرد، رابرت سرویس81، 82 این مقاله به مناقشهای که در مورد تصاویر نانویی بین دانشمندان علوم نانو پیشآمده میپردازد و این که بعد از یک دهه هنوز این مناقشه ادامه دارد.
- قانون انبوه مردم یا عقل جمعیت؟ از مجله انجمن دانشمندان روانشناسی83، سوزان فیسک84، 85. این مقاله به تأثیر رسانههای جدید بر روی علوم بهویژه روانشناسی و حتی تأثیر آن بر روی دانشمندان این علم میپردازد.
- پاسداران علم. از مجله فیزیولوژی گیاهی، مایکل بلات86، 87
هفته یازدهم
اخبار جعلی
پانزده سال پیش، رسانههای اجتماعی نوپا وعده مطبوعات دموکراتیکتر را از طریق انتشار محتوا بهصورت غیرمتمرکز ارائه کردند که به درآمد تبلیغات هم وابسته نیست. اما در عمل با تالارهایی روبهرو شدیم که صدای فرقهگرایانه در آن میپیچید و مدتی است شاهد حمله جدی به مفهوم حقیقت و واقعیت هستیم. در همین انتخابات اخیر آمریکا در نوامبر ۲۰۱۶ نه تنها اخبار جعلی نقشی اساسی در انتخابات داشتند؛ بلکه حتی به تازگی اخبار جعلی در توییتر باعث تهدیدات هستهای هم شدند. (اشاره دارد به مطالبی در توییتر که میتوانست به تهدید هستهای بین پاکستان و اسرائیل منجر شود.88)
منابع آموزشی:
- قبل از اخبار جعلی پیشگویان دروغین آمدند، ماهنامه آتلانتیک، اریک ویسکات89، 90.
- چگونه اخبار جعلی را بشناسیم، از وبگاه فکت چک، اوگن کلی91، 92.
- آژانس، روایتی در باره یک خبر جعلی مبنی بر انتشار گاز در لوییزیانا، نیویورک تایمز، آدریان چن93، 94.
- واقعیت یک خبر جعلی درباره کارخانه سوسیس: همهاش بهخاطر درآمد، نیویورک تایمز95، 96.
- چرا اخبار جعلی در شبکههای آنلاین رونق مییابند؟ سیانان، جودیت دونات97، 98.
- بحران خطرناک هویت یا اصلیت (جستوجوهای)گوگل، برایان فلدمن99، 100.
هفته دوازدهم
ردکردن شبهعلم
برای ردکردن شبهعلم نیازمند رویکردهای مختلف برای مخاطبان متفاوت هستیم. آنچه برای یک دانشمند حرفهای مفید است، نمیتواند برای یک فرد معمولی که در فیسبوک گرایشهای نژادپرستانهای هم از خود نشان میدهد، جوابگو باشد و بهعکس.
منابع آموزشی:
- کتابهای راهنمای کمارزش، جان کوک102،101.
- ارتباط عصبی بینایی د ربین گونههای ماهی سالمون اقیانوس اطلس پس از مرگ آنها، بحثی درباره تصحیح مقایسهای، کریگ بنت104،103.
- مطالعه موردی: شکاف جنسیتی در دو صدمتر، (بررسی مقالهای که نویسنده با استفاده از رگرسیون خطی پیشبینی میکند که در سال ۲۱۵۶ زنان در مسابقه دو صدمتر، مردان را پشت سر میگذارند)105.
در این دوره آنلاین، که سرفصلها و محتواهای آن طی ۱۲ هفته بهطور مختصر بیان شد، دانشجو ضمن مطالعه محتواهای ارائه شده، با ترفندها و ابزارهای تشخیص شبهعلم آشنا میشود. دوره بیشتر حاوی اطلاعات فراوان در مورد شناسایی شبهعلم از طریق مطالعه مقالات است و فعالیت خاصی که دانشجو برای تشخیص شبهعلم از واقعیات تمرین کند، پیشبینی نشده است. ظاهراً انتظار میرود دانشجو پس از گذراندن این دوره قادر باشد به راحتی فریب شبهعلم را نخورد و برای قبول یک خبر یا گزارش علمی دقت بیشتری بکند.
پینوشتها
1. Calling Bullshit In the Age of Big Data
2. وایرال (viral) شدن یک موضوع به معنای پر بازدید شدن ناگهانی آن در اینترنت است.
3. Bergstrom
4.Jevin West
5.Rush Holt
6.American Association for the Advancement of Science
7. استات (STAT) مجلهای است که یافتههای علمی درباره سلامت، دارو و کشفیات علمی را منتشر میکند و به صورت روزانه هم در سایت اینترنتی خود (https://www.statnews.com) محتواهای مختلف علمی را نشر میدهد.
8. این عبارت را شبیه به شروع یک خطبه مذهبی بیان میکند: In the name of scientific literacy
9. متن کامل مصاحبه را میتوانید در نشانی زیر ببینید:
https://www.statnews.com/2017/.../
10. Alberto Brandolini
11. https://www.slideshare.net/ziobrando/bulshit-asymmetry-principle-lightning-talk
12. Harry Frankfurt
13. https://www.stoa.org.uk/topics...
14. http://learning.hccs.edu/facul...
15. Gerald Cohen
16. http://writing2.richmond.edu/t...
17. Philip Eubanks and John D. Schaeffer
18. http://www.uvm.edu/~lderosse/c... (1979).pdf
19. J. L. Austin
20. برآورد فرمی یا پرسشهای فرمی شامل یک سری سؤال است که پاسخ دهنده باید به آن سؤالات پاسخی براساس برآورد خود بدهد. مثلاً چند تا توپ گلف را میتوان در یک هواپیمای بوئینگ 747 جا داد؟ در پاسخ به این نوع سؤالات، شما نمیتوانید اطلاعات دقیق به دست آورید و همچنین نمیتوانید همه اطلاعات را حفظ کنید. از این رو باید پاسخی دهید که احتمالا میتواند معقولتر باشد. برای آشنایی با این نوع سؤالات به این سایت سر بزنید:
http://www.fermiquestions.com/...
21. در آزمون یا تست گریم (GRIM) که بیشتر در مورد پژوهشهای علوم انسانی انجام میشود به دو موضوع حجم نمونه و میانگین نتایج توجه میشود. این آزمون میزان ناسازگاری دانه به دانه دادهها با میانگینها را میسنجد
(Granularity-Related Inconsistency of Means). به عنوان مثال در یک پژوهش جامعه شناسی آیا میتوان با داشتن حجم نمونه 15 نفر به این نتیجه دست یافت که مردان جامعهای که نمونه از آن انتخاب شده است، نگاهی زنستیزانه نسبت به زنان دارند؟ برای اطلاع بیشتر به این مقاله
The GRIM test — a method for evaluating published research
در سایت زیر مراجعه کنید:
(https://medium.com/@jamesheath...)
22. این قانون مدعی است در انتخاب تصادفی یک سری اعداد، مثلاً از یک تا نه، امکان درآمدن عدد "یک" حدود 30 درصد و عدد "نه" حدود 5 درصد است.
23. http://www.inf.fu-berlin.de/le...
24. Carl Sagan
25. http://callingbullshit.org/case_studies/case_study_foodstamp_fraud. html & http://callingbullshit.org/cas...
26. TED talks
27. https://www.ted.com/
28. https://www.theguardian.com/commentisfree/2013/dec/30/we-need- to-talk-about-ted
29. Gordon Pennycook
30. http://journal.sjdm.org/15/159...
31. Adrien Friggeri
32. http://www.aaai.org/ocs/index.... 8122/8110
33. نمونههایی از این همبستگیهای خندهدار را میتوان در سایت زیر مشاهده کرد. مثلاً طی سالهای 1999 تا 2009، همبستگی بالایی بین هزینههایی که دولت آمریکا برای علوم، فضا و فناوری خرج میکند با خودکشی به وسیله طناب و خفگی، مشاهده میشود.
http://www.tylervigen.com/spur...
34. برای مطالعه بیشتر در مورد ترموستات میلتون فریدمن میتوانید به این صفحه سربزنید:
http://justinhohn.typepad.com/...
35. http://robertmatthews.org/wp-content/uploads/2016/03/RM-storks-paper.pdf
36. http://callingbullshit.org/case_studies/case_study_traffic_improvements. html
37.https://archive.org/stream/phi...
38. Karl Pearson
39. https://projecteuclid.org/down...
40. Bayes' theorem
41. Base-rate fallacy
42. Will Rogers effect
43. lead-time bias
44. http://vudlab.com/simpsons/
45. ALVAN R. FEINSTEIN
46. http://callingbullshit.org/rea...
47. http://callingbullshit.org/case_studies/case_study_musician_mortality. html
48. http://callingbullshit.org/cas...
49. http://www.diliaranasirova.com... .pdf
50. http://callingbullshit.org/too...
51. http://callingbullshit.org/too...
52. danah boyd
53. https://papers.ssrn.com/sol3/p...
54. David Lazer
55. http://gking.harvard.edu/files...
56. Jevin West
57. http://www.jevinwest.org/paper...
58. Cathy O'Neil
59. WEAPONS OF MATH DESTRUCTION
60. Peter Lawrence
61. http://www.dcscience.net/lawre...
62. John Ioannidis
63. buzzfeed
64. John Ioannidis
65. http://journals.plos.org/plosm...
66. Erick Turner
67. http://www.nejm.org/doi/pdf/10...
68. Silas Nissen
69. https://elifesciences.org/cont...
70. Jeffrey Beall
71. http://online.liebertpub.com/d...
72. http://simplystatistics.org/2015/06/24/how-public-relations-and-the- media-are-distorting-science/
73. https://www.nytimes.com/2016/12/29/upshot/fake-academe-looking- much-like-the-real-thing.html?_r =1
74. Adam Marcus
75. http://nautil.us/issue/42/fake...
76. http://callingbullshit.org/too...
77. Alan Sokal
78. http://www.physics.nyu.edu/sok...
79. Jennifer Ruark
80. http://www.physics.nyu.edu/sok...
81. Robert Service
82. http://callingbullshit.org/rea...
83. APS Observer
84. Susan Fiske
85. http://callingbullshit.org/rea...
86. Michael Blatt
87. http://www.plantphysiol.org/co...
88. https://www.nytimes.com/2016/1...
89. ERIC WEISKOTT
90. https://www.theatlantic.com/po.../
91. Eugene Kiely
92. http://www.factcheck.org/2016/.../
93. ADRIAN CHEN
94. https://www.nytimes.com/2015/0...
95. ANDREW HIGGINS
96. https://www.nytimes.com/2016/11/25/world/europe/fake-news-donald- trump-hillary-clinton-georgia.html
97. Judith Donath
98. http://edition.cnn.com/2016/11/20/opinions/fake-news-stories-thrive- donath/index.html
99. Brian Feldman
100. http://nymag.com/selectall/201...
101. John Cook
102. https://www.skepticalscience.c...
103. Craig Bennett
104. http://prefrontal.org/files/po...
105. http://callingbullshit.org/case_studies/case_study_gender_gap_running. html