سخنی درباره فصل اول کتاب درسی جدیدالتألیف زیست‌شناسی پایه دهم
فصل اول کتاب درسی زیست‌شناسی با فصل‌های دیگر کتاب تفاوتی ماهوی دارد: زیست‌شناسی نیست، بلکه درباره زیست‌شناسی است. به‌بیان دیگر، هنگام رویارویی با این فصل، از درون به زیست‌شناسی نمی‌نگریم، بلکه از بیرون به آن نگاه می‌کنیم. در این فصل از شرح ساختارهای تشکیل‌دهندة پیکر جانداران و یا فرایندهای زیستی خبری نیست؛ بلکه در عوض، به طور مختصر به خودِ زیست‌شناسی، موقعیت، جایگاه، نقش، اهمیت و توان آن پرداخته شده است.
۱. می‌توانیم زیست‌شناسی را به کارخانه‌ای بزرگ تشبیه کنیم که درون آن زیست‌شناسان مشغول بررسی فرایندها و ساختارهای زیستی و در پی کشف رازهای آفرینش‌اند. این کارخانه نمایی بیرونی و دروازه‌ای ورودی دارد. فصل اول گویی دروازة ورودی و نمای بیرونی زیست‌شناسی را در برابر چشمان تازه‌واردانی قرار می‌دهد که می‌خواهند برای نخستین بار به کارخانه وارد شوند.
۲. یکی از مواردی که در تدریس فصل نخست کتاب اهمیت دارد، توجه به همین نمای بیرونی است. بی‌گمان تصویری که در ذهن تازه‌واردان شکل خواهد گرفت، به مقدار زیاد متأثر از همین نمای بیرونی کارخانة زیست‌شناسی و دروازه ورودی آن است. نمای بیرونی بخش عمدة دیدگاه آنان را شکل خواهد داد و در ایجاد نگرش نسبت به زیست‌شناسی سهم خواهد داشت.
۳. نیک می‌دانیم که کتاب درسی موجودی بیجان و بی‌روح است. شگفتا که این جسمِ بیجان با تغذیه از روحِ معلم زنده و پویا می‌شود و زندگی را آغاز می‌کند یا از سر می‌گیرد؛ با دانش‌آموز همراه می‌شود، بر دانش، نگرش و نیز بر رفتار او اثر می‌گذارد؛ با او همدم و هم‌صحبت می‌شود و ای‌بسا که آینه آرزوها، آمال و خواسته‌های او و حتی سنگ صبور او می‌شود. پس نفَس معلم معجزه‌وار به این مرده بیجان روح می‌بخشد و او را زنده و فعال می‌کند.
بی‌گمان انعکاس روح معلم در جسمِ بیجان کتاب در نگرش دانش‌آموزان تأثیر بسیار زیادی دارد. اگر معلم در موضوعی تبحر و تسلط کافی داشته و به آن علاقه‌مند باشد، دانش‌آموزان نیز به تبعیت از او به موضوع علاقه‌مند می‌شوند و به عکس. ای بسا موضوع‌هایی که به نظر برخی دانش‌آموزان بیهوده، زاید یا دشوار و پیچیده می‌آیند؛ در حالی که همان موضوع‌ها نزد دانش‌آموزانی دیگر لازم، دل‌چسب و آسان است. تفاوت در این دو دیدگاه را نخست به حساب تفاوت در دیدگاه‌ها و تسلط معلمان آنان نسبت به موضوع می‌گذارند.
۴. اگر چه تعداد اندکی از معلمان متن‌های پیچیده، دشوار، پرچگال، سردرگم‌کننده و پرنکته را ترجیح می‌دهند، اما بیشترِ معلمان ما از این نوع نیستند؛ بلکه درپی روش‌های آموزشی نوین و مؤثرتر و ایجاد و یا تقویت نگرش‌ها و مهارت‌های مطلوب در دانش‌آموزان‌اند. بسیاری از معلمان ما همگام با دانش‌آموزان‌اند و در تسهیل یادگیری آنان می‌کوشند. بدون شک، بیشتر معلمان زیست‌شناسی این فصل از کتاب را کم‌محتوا و بی‌ارزش نمی‌شمارند و بی‌تعمق از آن عبور نمی‌کنند، آن را گرامی خواهند داشت و در تدریس آن نهایت دقت و کوشش خود را به کار خواهند بست.
۵. یکی از ویژگی‌های این فصل از کتاب نگرشی بودن آن است. در دنیای امروز که «شبه‌علم» بر «علم» چیره است و رسانه‌های گروهی بیشتر به گسترش مطالب «شبه‌علمی» بی‌منبع، تخیلی و وهمی و بی‌اساس می‌پردازند، تمییز «علم» از «شبه علم» از واجبات است. اگرچه دانش‌آموزان در کتب درسی سال‌های گذشته با ماهیت علوم تجربی و فرایند آن آشنا شده‌اند، اما تأکید بر تمایز «علم» از «شبه‌علم» سبب شناخت بیشتر «علم» و محصولات آن می‌شود. تفکر علمی و کاربرد روش علمی حتی در زندگی روزمره و هنگام حل مسائل روزانه به بهبود زندگی دانش‌آموزان کمک فراوان خواهد کرد.
۶. آن‌چنان که می‌دانید، اهمیت علم زیست‌شناسی در دنیای امروز صدچندان شده است. این اهمیت به علت پدیدارشدن علوم نوین مانند زیست‌شناسی سیستم‌ها، ژنومیک، پروتئومیک و به طور خلاصه دیگر اُمیک‌ها، زیست‌شناسی مصنوعی، زیست‌شناسی محاسباتی و غیره از یک سو و پیدایش فنون نوین از سوی دیگر است. آشنایی دانش‌آموزان با این علوم و فنون در نگرش آنان نسبت به علم زیست‌شناسی تأثیرهای فراوان خواهد داشت. بی‌گمان دانش‌آموزان علم پویا، در حالِ پیشرفت، مؤثر و مفید زیست‌شناسی را دوست خواهند داشت. بنابراین تدریسِ عمقی و شایستة این فصل از کتاب موجب علاقه‌مندی دانش‌آموزان به زیست‌شناسی می‌شود و می‌دانیم که علاقه‌مندی جانِ تعلیم و تربیت است. اگر تنها علاقة دانش‌آموز را به موضوعی برانگیزیم، به درصدبالایی از اهداف آموزش و پرورش دست یافته‌ایم. تدریس این فصل به نحو شایسته خدمت بزرگی است به دانش‌آموزانی که می‌خواهند به دنیای زیست‌شناسی پا بگذارند.