گفت‌و‌گو با رضا مقدسی، معلم زیست‌شناسی و دانشجوی دکترای فیزیولوژی جانوری دانشگاه شهید چمران
اشاره
رضا مقدسی در سال 1352 در شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی متولد شد. او دوران ابتدایی، راهنمایی و متوسطه را در این شهر به پایان رساند و همواره جزو دانش‌آموزان ممتاز مدرسه بود. در سال 1370 ضمن کسب رتبه اول در امتحانات نهایی سال چهارم تجربی، در رشته دبیری زیست‌شناسی دانشگاه تربیت‌معلم تهران (خوارزمی کنونی) پذیرفته شد و در سال 1374 با کسب رتبه 20 کنکور کارشناسی ارشد، در رشته فیزیولوژی جانوری دانشگاه فردوسی مشهد پذیرفته شد. در بهمن‌ماه 1377 ضمن دفاع از تز کارشناسی ارشد خود، با عنوان «بررسی اثرات تجویز تستوسترون در دوران حاملگی بر سطح پلاسمایی تستوسترون مادری و رشد و تکامل دستگاه تولید مثل در جنین رت» با احراز درجه عالی و با معدل «الف» فارغ‌‌التحصیل شد.
او بعد از فراغت از تحصیل، در دبیرستان‌های مشهد، بجنورد و شیروان به تدریس زیست‌شناسی مشغول شد. در سال 1384 با تشکیل استان خراسان شمالی به‌عنوان اولین سرگروه زیست‌شناسی استان انتخاب شد و هم زمان عضویت در کمیته استانی برنامه درسی ملی و کمیته بررسی تألیفات معلمان استان و نمایندگی گروه‌های علوم پایه را تا سال 1393 به عهده داشت. به علاوه، افتخار عضویت در انجمن‌های علمی و آموزشی را نیز داشته است. او همچنین سردبیری مجله علمیآموزشی «عصر زیست‌شناسی» در خراسان شمالی را نیز برعهده داشت.
او در سال‌های 1384 و 1389 به ترتیب به‌عنوان دبیر نمونه شهرستان شیروان و دبیر نمونه استان خراسان شمالی برگزیده شد. در سال 1393 در کنکور دکتری شرکت کرد و اکنون در دوره دکتری رشته فیزیولوژی جانوری (گرایش نوروساینس) دانشگاه شهید چمران اهواز (روزانه) مشغول به تحصیل است. از ایشان مقالات متعددی در زمینه‌های علمی آموزشی، به‌ویژه فیزیولوژی جانوری در این نشریه به چاپ رسیده است.
مهم‌ترین مشکل کمبود وقت است. با تمام برنامه‌ریزی و تلاشی که به خرج می‌دهم، همیشه موضوعات کارنشده فراوان دارم
سال‌هاست که بسیاری از نوشته‌های شما در مجله رشد آموزش زیست‌شناسی چاپ شده است. انتشار این آثار چه تأثیری روی خود شما و روی دانش‌آموزان‌تان داشته است؟
اینجانب سعی می کنم مصداق جمله معروف «میاسای زآموختن یک زمان» باشم. لذا، سعی می‌کنم بیشترین فرصت ممکن را صرف آموزش‌و‌پژوهش کنم. مجله رشد آموزش زیست‌شناسی هم به نوعی فرصت آموزشی محسوب می‌شود. از طرفی دنیای زیست‌شناسان بسیار رنگارنگ و شگفت‌انگیز است. به قول استاد سخن:
برگ درختان سبز در نظر هوشیار
هر ورقش دفتری است، معرفت کردگار
چندی قبل تصویری از DNA دیدم: نردبانی حلقوی در زمینه‌‌ای آسمانی. بلافاصله مقاله‌ای با عنوان DNA نردبانی رو به خدا نوشتم که خوشبختانه مقاله و عکس مورد نظر در این مجله چاپ شد. در عصر بی‌هویتی و سرگشتگی بشر، آیا زیست‌شناسی راهی همگانی و بی‌انتها با هزاران خط، برای شناخت خدا نیست؟ آیا می‌توان برای حل مشکلات ریز و درشت بشری، بدون همکاری علم زیست‌شناسی راهی پیدا کرد؟ بنابراین، کافی است عینک‌مان را شفاف‌تر کنیم.
آیا بازخوردهایی پس از انتشار این تجربه‌ها داشته‌اید، مثلاً تاکنون به خاطر نشر این تجربه‌ها از شما قدرشناسی شده است؟
البته. چاپ اولین مقاله‌ام در مجله رشد آموزش زیست‌شناسی شادی و انرژی مضاعفی به من و خانواده‌‌ام هدیه کرد. تاکنون بیش از بیست نوشته یا شاید بتوان گفت مقاله، از من در مجله رشد آموزش زیست‌شناسی چاپ شده است. با توجه به علاقه خاص اینجانب به رشته زیست‌شناسی و طبیعت، به‌طور دائم در فکر موضوعات جدید هستم و همواره چند موضوع را برای نوشتن در ذهن می‌پرورانم. شاید خیلی از دوستان نزدیک از این موضوعات اطلاع نداشته باشند؛ مگر اینکه خودشان مجلات رشد را مطالعه کنند. چاپ مقالات در این نشریه در انتخاب معلم نمونه لحاظ می‌شود. البته با امتیاز بسیار محدود که امیدوارم اصلاح شود.
آیا می‌توان برای حل مشکلات ریز و درشت بشری، بدون همکاری علم زیست‌شناسی راهی پیدا کرد؟
اگر همکاران شما بخواهند مانند شما به فعالیت علمی آموزشی بپردازند، چه توصیه‌هایی برای آنان دارید؟
اول اینکه باید واقعاً عاشق باشند. معلمی تلفیقی از عشق و علم و هنر است. عاشق میهن، عاشق بشریت و عاشق علم. برای موفقیت بیشتر، باید به ابزارهای علمی و فنی روز تجهیز شوند. اگر به خودمان رجوع کنیم و ببینیم که دنبال چه چیزی هستیم و هدف واقعی ما در زندگی چیست، موضوعات بسیار زیادی کشف می‌کنیم. به نظرم فلسفه زندگی را باید برای خود دوباره تعریف کنیم. به دنبال بازکردن افق‌‌های جدید باشیم. جامعه ما، به تلاش معلمان و فرهیختگان نیاز دارد. وظیفه ما فرهنگ‌سازی است. از طرفی با برنامه‌ریزی می‌توان همه فعالیتهای مفید را انجام داد: کار، تدریس، مسافرت و ورزش. آیندگان درباره ما قضاوت خواهند کرد. برای آن‌ها خوشنام باشیم.
آیا شما با مشکلاتی هم رو‌به‌رو هستید؟
مهم‌ترین مشکل کمبود وقت است. با تمام برنامه‌ریزی و تلاشی که به خرج می دهم، همیشه موضوعات کار نشده فراوان دارم. امیدوارم دوران بازنشستگی فرصت لازم را برای ثبت تجربیات آموزشی بدهد.
ویژگی‌‌های معلم موفق از دیدگاه شما کدام‌‌اند؟
به‌نظر اینجانب اکثر معلمان این مرز و بوم در امر آموزش، نمونه و الگو هستند؛ ولی شاید انجام فعالیتهای متنوع علمی و آموزشی باعث گزینش تعداد اندکی از ایشان به‌عنوان معلم نمونه می‌شود. به نظر من یک معلم در درجه اول باید به تقدس و نقش ارزنده خود در پیشرفت جامعه ایمان قلبی داشته باشد تا بتواند در امر تدریس جدی و خستگی‌ناپذیر باشد. در درجه دوم، معلمان نمونه برای موفقیت در امر تدریس به‌طور دائم به کسب مهارتها و تخصص‌‌های علمی و فنی لازم اهتمام ورزند و اطلاعات علمی خود را همواره به روز کنند. برای نیل به این هدف داشتن آشنایی کافی با زبان‌های علمی و رایانه امری اجتناب‌‌ناپذیر است. همچنین با توجه به اینکه تدریس فرایندی چندبعدی است؛ موفقیت در آن مستلزم برقراری رابطه عاطفی مناسب با شاگردان، ضمن حفظ شأن و موقعیت معلمی دارد. بنابراین، معلمان باید نیازهای عاطفیروانی دانش‌آموزان و تفاوت‌‌های فردی آن‌ها را در نظر بگیرند.
دارا بودن اخلاق انسانی و تعامل مناسب با همکاران و کادر اداری آموزشگاه نیز شرایط روحی مناسبی برای موفقیت معلمان در آموزش فراهم می‌کنند
به‌نظر شما چه عواملی می‌توانند موفقیت معلم را رقم بزند؟
با توجه به اینکه تعلیم کاری فکری است، لذا بدون آرامش روحی و روانی مناسب و سلامت جسمی کافی نمی‌توان معلمی کرد. این جنبه از کار به محیط خانواده مربوط می‌شود. سپس پشتکار و جدیت در کسب مستمر علم و انتقال آن به شاگردان باید در دستور‌کار باشد. به علاوه، معلم در کسب علم و دانش نیاز به تواضع و فروتنی دارد. به قول ابن‌سینا دانشمند بزرگ ایرانی «تا بدین جا رسید دانش من، که همی بدانم، که نادانم». از دیگر عوامل مؤثر در این زمینه، با توجه به پیشرفت‌‌های سریع دانش، آشنایی با ابزارهای نوین آموزشی و پژوهشی مانند رایانه و اینترنت است. این ابزارها امکانات مناسبی برای پیشرفت سریع و نیل به اهداف آموزشی را فراهم می‌کنند. همچنین، دارا بودن اخلاق انسانی و تعامل مناسب با همکاران و کادر اداری آموزشگاه نیز شرایط روحی مناسبی برای موفقیت معلمان در آموزش فراهم می‌کنند.
این همه گفتیم لیک اندر بسیچ
بی‌عنایات خدا هیچیم، هیچ
قطره دانش تو بخشیدی ز پیش
متصل گردان به دریاهای خویش
(مولوی)