فاطمه افشاری، زهرا زاهدی گل
چکیده
به منظور ایجاد انگیزه برای یادگیری درس زیست‌شناسی در بین دانش‌آموزان شهرستان درمیان، طی سال تحصیلی۹۶-۹۵ کارگاه‌های متنوع زیست‌شناسی از طرف پژوهش‌سرای علامه سعیدی، در همه مقاطع تحصیلی برگزار شد. یکی از اهداف برگزاری این کارگاه‌ها، دانش‌افزایی و مرتفع کردن اشکالات آموزگاران مقاطع ابتدایی و دبیران متوسطه اول (رشته‌های علوم پایه، غیر از زیست‌شناسی) در خصوص درس زیست‌شناسی بود. با ایجاد فضای دوستانه و صمیمانه ارتباط خوبی بین همکاران مقاطع ابتدایی و متوسطه اول با کارشناسان زیست‌شناسی پژوهش‌سرا برقرار شد که این امر در اجرای موفق این طرح بسیار مؤثر بود. انجام آزمایش‌های متنوع زیست‌شناختی، تشریح اندام‌های مختلف، کار با میکروسکوپ از مهم‌ترین اقدامات انجام شده در کارگاه‌ها به شمار می‌رفت. در این طرح به دلیل درک و فهم عمیق دانش‌آموزان از موضوع‌های زیست‌شناسی و ملموس بودن این آموزه‌ها، یادگیری ماندگارتر بود که باعث گسترش تفکر علمی، کیفیت رفتار، اثربخشی آموزش و مهارت‌های علمی و اجتماعی دانش‌آموزان شد. آموزش‌ها برای دانش‌آموزان بسیار لذت‌بخش بود و موجب افزایش توجه و انگیزه آنان به فراگیری این درس شد.
مقدمه
طی سال‌های اخیر، بهره‌گیری از روش‌های خلاق با هدف بهبود کیفیت آموزش در مدارس، موجب تحولات وسیع شده است.روش‌های خلاقانه تدریس با به همراه آوردن فرصت‌های مناسب در جهت استعدادها و علایق شخصی دانش‌آموزان، به بهبود نظام آموزشی مدارس کمک می‌کند. با وجود فناوری‌های جدید و فراهم شدن فرصت‌های مناسب در جهت کمک به استعدادها و علایق شخصی دانش‌آموزان، متأسفانه در عمل آموزش زیست‌شناسی در برخی مناطق محروم به دلیل کمبود امکانات و عدم حضور دبیران تخصصی با مشکلاتی مواجه بوده است. شهرستان مرزی درمیان در شرقی‌ترین نقطه ایران، در استان خراسان جنوبی، دارای مرز مشترک با شهرستان‌های زیرکاوه، بیرجند و سربیشه و از شرق در همسایگی افغانستان قرار دارد. پراکندگی شهرها و روستاهای این شهرستان و همچنین محروم بودن بسیاری از مدارس از حضور دبیران متخصص، دلیل اصلی عدم آشنایی بسیاری از دانش‌آموزان منطقه از مباحث زیست‌شناسی بود. اغلب آموزگاران مقطع ابتدایی دانش‌آموخته رشته‌های علوم انسانی هستند و در تدریس مباحث زیست‌شناسی کتاب علوم تجربی مشکلات زیادی دارند. همچنین برخی از دبیران علوم تجربی متوسطه اول شهرستان دانش‌آموخته رشته‌های علوم پایه غیر از زیست‌شناسی (شیمی، فیزیک، زمین‌شناسی) هستند و گاه در تدریس مباحث زیست‌شناسی دچار مشکل هستند. برگزاری کارگاه‌های سیار و غیرسیار در پژوهش‌سرا فرصت خوبی برای تبادل تجربیات و اطلاعات در زمینه زیست‌شناسی را برای برخی دبیران علوم تجربی و آموزگاران ابتدایی فراهم کرد. همچنین برگزاری این کارگاه‌ها توسط کارشناس زیست‌شناسی مرکز، در معرفی بهتر این علم به دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی و متوسطه اول کمک شایانی کرد.
اقدامات انجام شده برای برگزاری کارگاه زیست‌شناسی
- در اولین اقدام، انجمن زیست‌شناسی درپژوهش‌سرا تشکیل و پس از بیان شرح وظایف اعضا، دبیر انجمن انتخاب و ابلاغ وی صادر شد.
- با حضور سرگروه‌های ابتدایی، علوم تجربی و زیست‌شناسی شهرستان درمیان، جلسه‌ای در سالن کنفرانس اداره آموزش‌وپرورش درمیان برگزار شد. در این جلسه معضلات و مشکلات موجود در آموزش زیست‌شناسی مورد بررسی قرار گرفت و پس از نیازسنجی از سرگروه‌ها، مقرر شد برای برگزاری کارگاه، تمهیدات لازم از طرف شورای پژوهش‌سرا اتخاذ شود.
پس از برگزاری جلسات متعدد، هم‌اندیشی با سرگروه‌های آموزشی و اعضای شورای پژوهش‌سرا، برنامه برگزاری کارگاه‌های زیست‌شناسی از طریق بخشنامه به اطلاع مدارس رسید و هماهنگی‌های لازم توسط مدیران متقاضی استفاده از این برنامه، با پژوهش‌سرا انجام شد.
در نوبت اول سال تحصیلی ۹۶-۹۵ کارگاه‌های سیار با حضور کارشناسان پژوهش‌سرا در دبستان عشایری شهید خسروی آواز شروع شد و ۸ کارگاه در مدارس شهرستان برگزار شد.
در نوبت دوم سال تحصیلی ۹۶-۹۵ به دلیل حسن اعتماد مدارس به برنامه‌های پژوهش‌سرا، بازدید مدارس از پژوهش‌سرا افزایش یافت و اکثر مدارس برای استفاده از کارگاه زیست‌شناسی به پژوهش‌سرا مراجعه کردند و تا خرداد ۹۶ تعداد ۲۹ کارگاه در این خصوص برگزار شد.
کارگاه‌های زیست‌شناسی
با توجه به پایین بودن آمار دانش‌آموزان شهرستان درمیان (حدود ۱۰۰۰۰ نفر)، همکاران پژوهش‌سرا نهایت تلاش خود را برای برگزاری کارگاه زیست‌شناسی در مدارس انجام دادند. از آنجا که درس زیست‌شناسی در مدارس متوسطه دوم توسط دبیران متخصص تدریس می‌شد، این مدارس جز در موارد خاص نیازی به برگزاری این کارگاه نداشتند و مدارس ابتدایی و متوسطه اول بیشترین استفاده را از این کارگاه‌ها داشتند. آمار کل دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۹۶-۹۵ در شهرستان درمیان ۱۰۵۳۰ نفر بود که از این تعداد ۱۱۳۲ نفر از کارگاه‌ها استفاده کردند که می‌توان نتیجه گرفت که حدود ۱۱ درصد از دانش‌آموزان شهرستان دوره‌های برگزار شده از طرف پژوهش‌سرا را گذرانده‌اند. یکی از دلایل عدم استفاده مدارس دیگر از برنامه‌ها بعد مسافت تا پژوهش‌سرا و بی‌انگیزگی مدیران برای استفاده از این‌گونه طرح و برنامه‌ها بود؛ چون با اجرای طرح کارگاه‌های سیار عملاً مشکل بُعد مسافت برای بسیاری از مدارس دور مرتفع شده بود.
کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برگزار شده برای دانش‌آموزان
آزمایش‌ها و کارگاه‌های جذاب زیست‌شناسی و علوم تجربی و کارگاه‌های زیست‌محیطی برای دانش‌آموزان پایه‌‌های مختلف تحصیلی طراحی و اجرا شد.
نتیجه‌گیری
در مدارس محروم و فاقد امکانات آزمایشگاهی، می‌توان از ظرفیت‌ها و توانمندی نیروهای پژوهش‌سرا برای ارتقای سطح علمی دانش‌آموزان به نحو احسن بهره برد. با اجرای طرح کارگاه و آزمایشگاه سیار، بسیاری از معضلات آموزشی از جمله کمبود امکانات آزمایشگاهی، بعد مسافت مدارس و عدم دسترسی به دبیران متخصص برطرف می‌شود. پژوهش‌سراها می‌توانند پل ارتباطی قوی بین مقاطع مختلف تحصیلی باشند و با ایجاد ارتباط خوب در جهت دانش‌افزایی همکاران و دانش‌آموزان همه مقاطع مفید باشند.