مقدمه
طرح‌های بدنی و رفتار موجودات زنده، از میکرو ارگانیسم‌ها تا انسان، از جانداران تک‌سلولی تا جانداران عالی، بسیار متنوع و پیچیده‌اند. موجودات زنده بر جنبه‌های فیزیکی اقیانوس‌ها، چشم‌اندازها و اقلیم‌ها تأثیرهای عمیقی دارند. در پیرامون ما نظام‌های زیستی گوناگونی وجود دارند که محیطی قابل سکونت و منابع بسیار ارزشمندی تأمین می‌کنند.
تدریس زیست‌شناسی در مدارس، تلاشی چندوجهی است که از مشاهده، اکتشاف و جمع‌آوری اطلاعات و آزمایش فرضیه‌ها در مورد موضوعاتی اعم از تغییرات اقلیمی، آلودگی محیط‌زیست، تخریب خاک تا دستکاری سلول‌ها، مهندسی ژنتیک و سلول‌های بنیادی را شامل می‌شود. میدان زیست‌شناسی به‌اندازه‌ای متنوع است که باید در دنیای بسیار پیچیده امروز برنامه‌های درسی ملی زیست‌شناسی را با آن‌ها منطبق کنیم، تا گستردگی و شمول آن حفظ شود.
امروزه مسیرهای متابولیک بسیاری که فرایندهای مولکولی مهمی در سلول هستند، روی زمین شکل‌گرفته است. درک تکامل این مسیرها، چگونگی ادغام آن‌ها و چگونگی سازگاری سیستم‌های زنده با شرایط محیطی، مسئله‌ای بسیار مهم برای زمینه‌های مختلف زیست‌شناسی بوده است.
تغییرات اقلیمی، آلودگی، جابه‌جایی جمعیت‌ها و چرخه‌های حیات
مهاجرت و اسکان مجدد ممکن است تهدیدآمیزترین تأثیرات کوتاه‌مدت را بر تغییرات اقلیمی، آلودگی در سکونت‌گاه‌های انسانی در پی داشته باشد. انسان‌ها و موجودات دیگر ممکن است به یکی از دلایل ذیل تصمیم بگیرند مهاجرت کنند:
• از دست دادن مسکن/ زیستگاه به دلیل مخاطرات طبیعی یا انسانی (مانند صنعتی‌سازی، بیابان‌زایی، طغیان رودخانه، دریا یا گل و لای).
• از دست دادن منابع حیاتی (مانند آب، انرژی و غذا).
• از دست دادن منابع اجتماعی و فرهنگی (از دست دادن ویژگی‌های فرهنگی، محله‌ای یا شبکه‌های اجتماعی).
تغییر اقلیم اثرهای متنوعی دارد و آسیب‌پذیری جوامع زنده در برابر تغییرات اقلیمی بسیار مختلف است. تغییر اقلیم دسترسی به آب آشامیدنی را کاهش می‌دهد، بر سلامت حیات‌وحش و انسان اثرهای منفی دارد و تهدیدی است جدی برای تغذیه و امنیت غذایی در بسیاری از کشورهای جهان. در برخی مناطق که گزینه‌های امرار معاش محدودند، کاهش محصولات کشاورزی، قحطی در پی دارد. از دست رفتن خشکی در مناطق ساحلی باعث مهاجرت می‌شود. هزینه‌های اقتصادی اثرهای تغییر اقلیم بسیار نامشخص است، اما به احتمال زیاد پتانسیل تهدید توسعه را در بسیاری از کشورها را دارد.
آموزش زیست‌شناسی به‌عنوان مهارت و نگرش در حفاظت از زمین
در استانداردهای ملی آموزش زیست‌شناسی در کشور ما، اهدافی که منعکس‌کننده آنچه دانش‌آموز باید بداند و قادر به انجام آن باشد، آمده است. این استانداردها روش یا روش‌های آموزشی را دیکته نمی‌کنند. در کتابهای درسی مفاهیم و مهارت‌هایی که دانش‌آموزان باید بدانند و اجرا کنند، نوشته شده؛ اما انتخاب روش تدریس به‌عهده معلمان گذاشته شده است. کتابهای درسی، برنامه درسی را دیکته نمی‌کنند؛ بلکه انعطاف‌پذیرند.
جهان در قرن بیست و یکم به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. در این قرن، پیشرفت‌های زیادی در زمینه‌های زیست‌شناسی و آموزش آن و همچنین در اقتصاد مبتنی بر نوآوری رخ داده‌است. سیستم آموزش زیست‌شناسی سنتی دیگر نمی‌تواند دانش‌آموزان را برای آموزش عالی، شغل و شهروندی آماده کند؛ مگر اینکه انتظارات و اهداف آموزشی به درستی تنظیم شوند. استانداردها پایه و اساس لازم برای تصمیمات محلی در مورد برنامه درسی، ارزشیابی و دستورالعمل‌های آموزشی را فراهم می‌کنند. کتابهای درسی زیست‌شناسی اصلاح شده بهتر می‌توانند فارغ التحصیلان مدارس را برای دانشگاه و حرفه آماده کنند. این کتاب‌ها سبب می‌شوند کارفرمایان نه‌تنها قادر به استخدام کارکنانی دارای مهارت‌های قوی زیست‌شناختی در حوزه‌های محتوایی خاص باشند، بلکه کارکنان مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی و حل مسائل مبتنی بر پرسشگری را نیز خواهند داشت. در آموزش سنتی، آموزش زیست‌شناسی اغلب به‌صورت محض صورت می‌گرفت و در نتیجه، مطالعات تجربی کمی در مورد حفاظت از محیط‌زیست در آن وجود داشت. بنابراین، نیاز مبرم به ارزیابی جامع، کمّی و انتقادی نقش آموزش زیست‌شناسی وجود داشت تا سیاست‌های آموزشی در مورد مؤثرترین روش‌ها برای کمک به اجرای استراتژی‌های حفاظت از محیط‌زیست معلوم شود. آموزش زیست‌شناسی اغلب تنها به‌عنوان یک موضوع درسی رسمی در مدارس در نظر گرفته می‌شود؛ اما دستور کار اجلاس سران زمین در ریودوژانیرو (1992) بیان می‌کند که آموزش، از جمله آموزش رسمی، آگاهی‌رسانی عمومی باید به‌عنوان فرآیندی شناخته شود که در آن انسان‌ها و جوامع انسانی بتوانند به توان کامل خود برسند. آموزش زیست‌شناسی برای ترویج توسعه پایدار و بهبود ظرفیت انسان‌ها برای پرداختن به مسایل زیست‌محیطی و توسعه، حیاتی است.
کتابهای درسی زیست‌شناسی سوریه
اصلاح کتابهای درسی زیست‌شناسی سوریه به‌گونه‌ای صورت گرفته که در آن‌ها آنچه را که دانش‌آموزان باید بتوانند در پایان آموزش انجام دهند، تعیین شده است. انتخاب روش تدریس به عهده معلم گذاشته شده است. این کتاب‌ها بازتاب‌هایی از دنیای واقعی و ارتباطاتی هستند که در طبیعت وجود دارد و مفاهیم آن‌ها از کودکستان تا پایان متوسطه امتداد دارد. این اصلاحات بر درک عمیق‌تر و کاربرد محتوایی تمرکز دارند و برای آماده‌سازی دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه، حرفه و شهروندی طراحی شده‌اند.
نتیجه‌گیری
امروزه جمهوری عربی سوریه فرصتی فوق‌العاده برای تثبیت برتری خود در آموزش زیست‌شناسی و اکتشاف علمی دارد. بیش از 12 سال پیش وزارت آموزش درخواست بازبینی استانداردهای یادگیری را صادر کرد. این درخواست آموزش عمومی را به‌طور عام و زیست‌شناسی را به‌طور خاص پوشش می‌داد. هدف این بود که به معلمان هشدار دهیم که اگر از بهبود کیفیت تدریس در مدارس غفلت کنند، خروجی آموزش کیفیت جامعه را بهبود نخواهد بخشید. گام‌هایی که از آن زمان برداشته شده است، نشان می‌دهد که تغییر اندکی صورت گرفته است و در نتیجه جامعه برای حضور در جوامع بین‌المللی، رفاه اقتصادی و کیفیت تعاملات روزمره آماده شده است. برنامه درسی و کتابهای درسی بازبینی‌شده سوریه از همه دانش‌آموزان می‌خواهد تا به‌طور فعال در زمینه تحقیق در پدیده‌های زیستی و طراحی راه‌حل‌ها برای حل مشکلات، فرصت پاسخگویی به چالش‌ها را داشته باشند. کتابهای زیست‌شناسی بازبینی‌شده نشان‌دهنده یک تغییر اساسی در روش‌های تدریس زیست‌شناسی است و اگر به خوبی اجرا شوند، اطمینان حاصل خواهد شد که همه دانش‌آموزان بر مفاهیم اصلی زندگی و طبیعت که اساسی برای بهبود توانایی علمی آن‌ها است، مسلط هستند.
معلمان جهت فراهم کردن این فرصت‌ها برای دانش‌آموزان، به دانش و اندیشه‌های جدید و اقداماتی در تدریس مهارت‌های یادگیری زیست‌شناسی، درک استراتژی‌های آموزشی سازگار با استانداردهای ملی زیست‌شناسی و مهارت اجرای آن استراتژی‌ها در کلاس‌های خود نیاز دارند. برای اینکه معلمان بتوانند این‌گونه تدریس کنند، نیاز به تغییرات عمیق در نظام کنونی دارند. مرکز ملی توسعه برنامه درسی با تشخیص چالش‌های پیش رو، برای این تغییرات و راهنمایی در مورد چگونگی حل این مسائل و وزارت آموزش‌وپرورش با حمایت برخی سازمان‌های بین‌المللی برای انجام یک کارگاه آموزشی جامع در زمینه زیست‌شناسی با توجه به مهارت‌های لازم برای قرن بیست‌ویکم دست به‌کار شده است.
منابع
1. Kober, N. (2015). Reaching Students: What Research Says About Effective Instruction in Undergraduate Science and Engineering. Board on Science Education, Division of Behavioral and Social Sciences and Education. Washington, DC: The National Academies Press.
2. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (2015): Science Teachers Learning: Enhancing Opportunities, Creating Supportive Contexts. Committee on Strengthening Science Education through a Teacher Learning Continuum. Board on Science Education and Teacher Advisory Council, Division of Behavioral and Social Science and Education. Washington, DC: The National Academies Press.
3. National Research Council. (2012). A Framework for K-12 Science Education: Practices, Crosscutting Concepts, and Core Ideas. Committee on a Conceptual Framework for New K-12 Science Education Standards. Board on Science Education, Division of Behavioral and Social Sciences and Education. Washington, DC: The National Academies Press.
4. National Research Council. (2012). Discipline-Based Education Research: Understanding and Improving Learning in Undergraduate Science and Engineering. S.R. Singer, N.R. Nielsen, and H.A. Schweingruber, Editors. Committee on the Status, Contributions, and Future Directions of DisciplineBased Education Research. Board on Science Education, Division of Behavioral and Social Sciences and Education. Washington, DC: The National Academies Press.
5. NGSS Lead States. (2013). Next Generation Science Standards: For States, By States. Washington, DC: The National Academies Press. - Syrian Biology Textbooks for the grades 1,2,4,5,7,8,10,11. NCCD, Ministry of Education, Damascus, Syria. - Tabbaa, D. (2015): National Evaluation of Biology Educational Curriculum in the Syrian Arab Republic. NCCD, Ministry of Education, Damascus, Syria.
6. The National Curriculum Framework of the Syrian Arab Republic (2016). NCCD, Ministry of Education, Damascus, Syria. - The National Standards of the National Developed Curriculum (2017), NCCD, Ministry of Education, Damascus, Syria.