اشاره
نرم‌افزارهای آموزشی در دروس مختلف با توجه به ویژگی‌ها و قابلیت‌های مختلفی که دارند، مانند به‌کارگیری حواس مختلف دانش‌آموزان، جذابیت‌های دیداری و شنیداری، ویژگی تعاملی و دانش‌آموزمحور بودن، از اهمیت زیادی در فرآیند آموزش و یادگیری برخوردارند. آموزش مفاهیم زیست‌شناسی نیز می‌تواند با بهره‌گیری از قابلیت‌های متنوع نرم‌افزارهای آموزشی و کاربردی، ضمن ایجاد جذابیت، مشارکت فعال دانش‌آموزان را در یادگیری فراهم کند. اگر معلم زیست‌شناسی علاوه‌بر دانش تخصصی زیست‌شناسی، بتواند محتواهای آموزشی الکترونیک خود را برحسب نیاز و شرایط دانش‌آموزان تولید و طراحی کند، بازدهی و کیفیت تدریس او افزایش می‌یابد و در نتیجه یاددهی او عمیق‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌شود. از این رو، با توجه به نقش مؤثر نرم‌افزارهای آموزشی و کاربردی در فرآیند آموزشی جذاب و با عنایت به مبانی سند تحول بنیادین، از جمله راهبرد کلان بهره‌مندی هوشمندانه از فناوری‌های نوین در نظام تعلیم‌وتربیت رسمی عمومی مبتنی بر نظام معیار اسلامی (هدف‌های کلان1، 2، 3، 5 و 7)1، در این مقاله نحوه طراحی «اجزای آموزشی الکترونیکی» درس زیست‌شناسی با کمک یک نرم‌افزار مناسب همراه با ذکر نمونه‌های طراحی‌شده توسط نگارنده، ارائه شده است.
طراحـی اجـزای آموزشی الکترونیک و تعاملی با نرم‌افزار نئوبوک2۵
منظور از اجزای آموزشی، درواقع بخش‌های کوچکی از دروس، مانند مفاهیم زیست‌شناسی، یک آزمایش و یا تقسیم سلولی است که براساس نیاز و شرایط معلم و دانش‌آموزان طراحی می‌شوند. معلمان زیست‌شناسی با کمک این نرم‌افزار قادر خواهند بود تا انواع اجزای آموزشی الکترونیکی خود را به‌صورت تعاملی و جذاب و به‌آسانی طراحی کنند و برای استفاده در رایانه در کلاس درس یا در خانه در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند. ویژگی‌های مهم این نرم‌افزار برای طراحی اجزای آموزشی چنین است:
۱. نرم‌افزار دارای صفحه کاری ساده‌ای است و کارکردن با آن بسیار آسان است. ابزارهای اصلی طراحی و تولید در سمت چپ و راست صفحه کاری قرار دارند که البته قابل جابه‌جایی‌اند (شکل ۱).
۲. فقط با انتخاب و کشیدن این ابزارها به درون صفحه اصلی می‌توان طراحی خود را به‌آسانی با وارد کردن تصاویر، فیلم‌ها، فلش‌ها، گیف‌ها، اشکال مختلف دایره، مربع و غیره را انجام داد و تغییرات لازم را روی شکل‌ها، رنگ‌ها و متن‌ها اعمال کرد. برای این کار، ابتدا شیئی مانند دکمه را انتخاب می‌کنیم و با دو بار کلیک کردن روی آن وارد صفحه تنظیمات می‌شویم و تغییرات را به دلخواه انجام می‌دهیم (شکل ۲).
۳. معلم زیست‌شناسی می‌تواند از طریق این مسیرها به تعداد نامحدود صفحه کاری با عناوین مختلف ایجاد کند، به‌طوری که این صفحه‌ها به همدیگر ارتباط داشته باشند:
- ورود به Page و سپس انتخاب گزینه Add Page
- از طریق کلیک‌راست روی دکمه New Page در قسمت چپ پایین صفحه (شکل ۳) همچنین می‌توان صفحات جدید را تغییر عنوان داد، یا کپی کرد.
۴. ویژگی مهم و کاربردی این نرم‌افزار آن است که می‌توان صفحات و بخش‌های مختلف آموزشی را به‌صورت تعاملی آماده کرد که به هم ارتباط داشته باشند؛ مثلاً، با انتخاب یک دکمه یا تصویر خاص توسط دانش‌آموز، به صفحه دیگری که فیلم یا انیمیشن مربوط به آن قرار دارد، هدایت کرد. برای این کار، ابتدا روی شیء مورد نظر مثل دکمه زیست‌شناسی دو بار کلیک می‌کنیم تا صفحه مربوط به تنظیمات نمایش داده شود و طبق تصویر می‌توانیم برای دکمه، وظیفه خاصی را انتخاب کنیم. مثلاً، دستور Go to Next Page را انتخاب می‌کنیم که در پنجره خصوصیات دکمه نشان داده می‌شود و با این دستور، وقتی کاربر روی دکمه کلیک می‌کند، به صفحه بعد منتقل می‌شود (شکل ۴).
۵. همچنین می‌توان از طریق بخش تنظیمات نرم‌افزار، از مسیر زیر، تنظیمات برنامه طراحی‌شده خود را انجام داد. تنظیماتی مانند عنوان برنامه طراحی‌شده، قفل‌گذاری روی برنامه، اجرای آزمایشی و خطایابی برنامه، انتخاب آیکون برنامه و ایجاد فایل نصب (شکل ۵).
چند نمونه اجزای آموزشی معلم‌ساخته برای درس زیست‌شناسی
۱. در این بخش آموزشی و تعاملی، نحوه انتقال پیام‌های عصبی در طول نورون‌ها و مفاهیمی چون سیناپس، حرکت یک‌طرفه پیام در قالب انیمیشن تعاملی طراحی شده است. بدین‌صورت که وقتی روی دکمه سلول عصبی کلیک می‌کنیم، حرکت پیام‌ها در نورون‌ها به شکل صحیح و جذاب نمایش داده می‌شود (شکل ۶).
۲. در برنامه تعاملی زیر، مباحث جذب و هضم مواد غذایی از سطح روده به داخل رگ‌ها به‌صورت تعاملی طراحی شده است (شکل ۷).
۳. در بخش آموزشی زیر، عملکرد کلیه و واحدهای نفرونی در تصفیه خون به‌صورت پویانمایی و تعاملی برای دانش‌آموز طراحی شده است (شکل ۸).
۴. در بخش تعاملی زیر هم، چرخه آب با جزئیات به‌صورت پویانمایی و تعاملی قابل اجراست. کاربر هر بار می‌تواند با اجرای آن، چگونگی چرخه آب را بررسی کند (شکل ۹).
نتیجه
ترکیب دانش تخصصی معلم و دانش تولید محتوای آموزشی الکترونیکی و تعاملی می‌تواند به خلق و طراحی محتواهای یادگیری متنوع و جذاب و متناسب با نیاز دانش‌آموزان و معلم برای کلاس درس زیست‌شناسی بیانجامد. نرم‌افزار معرفی‌شده در این مقاله با داشتن ویژگی‌هایی چون کاربری آسان، فضای کاری ساده، سرعت عمل بالا، داشتن دستورهای تعاملی آماده قابل استفاده برای معلمان و دانش‌آموزان برای تولید محتواهای آموزشی و کاربردی متنوع و مناسب است.
پی‌نوشت‌ها
1. سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی آذرماه ۱۳۹۰.
2. Neo Book 5 Professional این برنامه را می‌توان از این راه‌ها به دست آورد: درخواست از نگارنده به نشانی mus.sa92@yahoo.com یا از طریق سایت محتواها و نرم‌افزارهای آموزشی و کاربردی به نشانی www.amuzeshikarbordi.sellfile....