اشاره
در کتب درسی کمتر به امور پژوهشی و انجام پروژه توجه شده است و لذا بسیاری از دانش‌آموزان با نحوه انجام پروژه و تهیه مقدمات آن آشنایی ندارند. این نقص را می‌توان به وضوح حتی در انتخاب موضوع‌ها نیز مشاهده کرد. مشاوره اولیه با این دانش‌آموزان حاکی از آن است که در بسیاری موارد حتی با حوزه پژوهشی، توانایی‌های خود و چگونگی شروع کار آشنایی ندارند. فهرست زیر که از یکی از منابع معتبر درس علوم انتخاب شده، می‌تواند راهنمایی در زمینه انجام پروژه باشد.
1- شروع
1-1- شروع و انتخاب حوزه پژوهشی
حوزه پژوهشی انتخاب شده چه‌قدر منعکس کننده علائق، مهارت‌ها و استعدادهای شماست؟
آیا در این حوزه پژوهشی با دیگران برای رسیدن به‌عنوانی مشخص هم فکری کرده‌اید؟
آیا عنوان خاصی برای پروژه خود انتخاب کرده‌اید؟
آیا با معلم خود در زمینه انتخاب عنوان (درصورت لزوم) مشورت کرده‌اید؟
آیا دفتر یادداشت (ثبت یافته‌ها) برای پروژه خود آماده کرده‌اید؟
1-2- جمع‌آوری اطلاعات و دسته‌بندی آن‌ها
آیا همه منابع اطلاعاتی را که ممکن است در انجام پروژه به شما کمک کنند، فهرست کرده‌اید؟
آیا به این منابع مراجعه کرده‌اید؟
آیا اطلاعاتی را که به‌دست آورده‌اید، پردازش و تحلیل کرده‌اید (منظور از پردازش یادداشت برداری یا استخراج چیزهایی است که نیاز دارید) ؟
آیا همه منابعی را که لازم است در فهرست مراجع و مآخذ گزارش خود ذکر کنید، یادداشت کرده‌اید؟
آیا خلاصه یک یا دو صفحه‌ای از اطلاعات مربوط به پروژه را تهیه کرده‌اید؟
آیا پیشینه تحقیق را به خلاصه پروژه خود اضافه کرده‌اید؟
1-3- ارزیابی رویکردهای ممکن
آیا در مورد نوع تحقیقی که میخواهید انجام دهید، تصمیم‌گیری کرده‌اید؟
آیا فهرست وسایلی را که برای تحقیق نیاز دارید، فراهم کرده‌اید؟
آیا موارد فهرست شده را با مدرسه (معلم یا متصدی آزمایشگاه) یا منزل در میان گذاشته‌اید (در مورد میزان دسترسی) ؟
آیا بررسی کرده‌اید که زمان کافی برای اتمام یا کامل کردن پروژه خود در اختیار دارید؟
آیا تصمیم گرفته‌ایدکه پروژه را کجا انجام دهید (خانه، مدرسه یا بیرون) ؟
آیا برای ثبت روزانه کلیه تصمیمات، فعالیت‌ها و روش‌ها، داده‌ها و سایر جنبه‌های پروژه از دفتر یادداشت استفاده می‌کنید؟
آیا جدول زمانی برای ثبت هفتگی پیشرفت پروژه تهیه کرده‌اید؟
آیا یک نقشه مفهومی (نقشه ذهنی) برای ارتباط دادن همه جنبه‌های تحقیق خود تهیه کرده‌اید؟
آیا بخش‌هایی از تحقیق را که ممکن است مشکل ایجاد کند، اصلاح کرده‌اید؟
آیا جدول زمان‌بندی را برای رسیدن به برنامه (تقویم) نهایی فعالیت‌های هفتگی اصلاح کرده‌اید؟
آیا این تقویم را با معلم خود هماهنگ کرده‌اید؟
2- مرحله آزمایش
2-1- طراحی آزمایش یا آزمایش‌ها
آیا قبل از طراحی همه وسایل را وارسی کرده‌اید؟
آیا از عنوان انتخاب شده برای تحقیق خود مطمئن هستید؟
آیا فرضیه‌ای درباره موضوع تحقیق براساس مشاهدات و تجربیات خود نوشته‌اید؟
آیا طرحی برای آزمایش فرضیه نوشته‌اید؟
آیا طرح شما موارد زیر را شامل می‌شود؟
ـ هدف
ـ لوازم و مواد
ـ متغیر آزمایش یا اصلی
ـ متغیرهای کنترل
ـ آزمایش کنترل (گواه)
ـ جزئیات روش‌ها شامل تکرار آزمایش
ـ روشی پیشنهادی برای ثبت داده‌ها
آیا طرح آزمایش شما از سوی معلم‌تان بررسی شده است؟
آیا اصلاحات ضروری را بر پایه توصیه‌های معلم روی طرح خود انجام داده‌اید؟
2-2- انجام آزمایش
آیا مطمئن‌اید که فاصله زمانی کافی بین جمع‌آوری آخرین اطلاعات و ارائه گزارش اولیه تحقیق وجود دارد؟
آیا وسایل لازم را فراهم کرده‌اید؟
آیا جدول زمانی دقیقی برای انجام مراحل آزمایش تهیه کرده‌اید؟
آیا دفتر یادداشت شما با ثبت نتایج بسته می‌شود؟
آیا آزمایش را به صورت اولیه انجام داده‌اید؟
آیا آزمایش را به دقت اجرا کرده‌اید؟
آیا همه اندازه‌گیری‌ها دقیق انجام شده است؟ آیا هر یک از آزمایش‌های لازم تکرار شده است؟
آیا همه داده‌های لازم را ثبت کرده‌اید؟
آیا محل کار، وسایل و لوازم را بعد از انجام آزمایش تمیز کرده‌اید؟
آیا همه چیزهایی را که قرض گرفته‌اید پس داده‌اید؟
3- تحلیل و نتیجه گیری
3-1- تحلیل و ثبت داده‌ها و نتیجه‌گیری اولیه (آزمایش)
آیا داده‌ها را بررسی کرده‌اید و به هر نوع روند یا الگو در نتایج خود توجه کرده‌اید؟
آیا یک گزارش اولیه نوشته‌اید و برای بررسی به معلم ارائه کرده‌اید؟
آیا یک بخش کوتاه از بحث، شامل کلیات و نتیجه‌گیری اولیه در گزارش خود آورده‌اید؟
3-2- ارائه و بحث داده‌ها و نتیجه‌گیری نهایی
آیا اصلاحاتی در داده‌ها بر پایه توصیه‌های معلم یا تصمیمات خود ایجاد کرده‌اید؟
آیا هر گونه تغییری در گزارش براساس توصیه‌های معلم انجام داده‌اید؟
آیا گزارش تحقیق را در فرم نهایی که شامل جزئیات زیر باشد را نوشته‌اید؟
ـ بخش نتیجه‌گیری که به‌طور دقیق داده‌های شما را نشان دهد.
ـ قسمت بحث که دنبال کننده داده‌ها باشد و به‌طور دقیق آن را توصیف کند.
ـ یک عبارت که در قسمت بحث آمده باشد و نشان دهد که آیا نتایج شما فرضیه را پشتیبانی می‌کند.
ـ پیشنهادهایی برای فرضیه‌های بعدی یا کارهای بیشتر اگر از نتایج شما برداشت می‌شود.
ـ تقدیر از همه کسانی که به شما کمک کرده‌اند.
ـ فهرست منابع شامل نویسنده، سال، عنوان، انتشارات برای هر یک از منابعی که در پروژه شما مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
ـ نتیجه‌گیری که به‌طور دقیق به اهداف تحقیق شما مربوط باشد.
آیا فهرستی از نکاتی که باید درگزارش پایانی بیاورید تهیه کرده‌اید و گزارش شما همه آن‌ها را در خود دارد؟
اگر گزارش خود را به‌صورت فایل کامپیوتری ارائه می‌کنید، آیا نام خود و عنوان تحقیق را در آن ذکر کرده‌اید؟
منبع
Marian Haire, Merrin J. Evergreen, Graeme Lofts, Core science 3, John Wiley & Sons Australia Ltd;2000.