آن روی سکه نانوفناوری

مروری بر مضرات نانوذره دی‌اکسید تیتانیوم

اشاره

با توجه به پیشرفت نانوفناوری و ترغیب دانش‌آموزان به فراگیری این علم در مدارس به‌عنوان یک فعالیت فوق برنامه، بهتر است مربیان این رشته پس از برشماری جذابیت‌های کاربردی آن، اطلاعاتی در زمینه خطرات نانومواد بر بدن انسان و محیط زیست نیز ارائه و با رعایت آینده‌نگری، دانش‌آموزان را در کاربرد این مواد راهنمایی کنند.

مقدمه

در سال‌های اخیر کاربرد نانوذرات چشم‌انداز روشنی پیش‌روی انسان‌ها قرار داده است؛ به‌طوری که این مواد در صنایع و علوم مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما غفلت از خطرات بالقوه این مواد ممکن است عمدی یا غیرعمدی سلامت انسان و محیط را به‌خطر اندازد. در این مقاله سعی شده است به کاربرد نانوذره تیتانیوم‌‌دی‌اکسید و تأثیرات نامطلوب این نانوذره بر بدن انسان، اشاره شود.

معرفی تیتانیوم‌‌دی‌اکسید (TiO₂)

 TiO₂ اکسیدی غیرآلی و نیمه‌رساناست که نور را جذب می‌کند. نانوکریستال تیتانیوم‌دی‌اکسید ﭘﻮدری اﺳﺖ بی‌بو و غیرقابل تبدیل به خاکستر و سوختن است که به‌طور تجاری در رنگ‌ها، مواد آرایشی، افزودنی‌های غذایی و مواد زیستی پیوندی کاربرد دارد. این ماده ﺳﻔیﺪ و ﺷﻔﺎف ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر کﺮیﺴﺘﺎﻟی، یﺎ آﻣﻮرف (ﺑﺪون ﺷکﻞ) است. کﺮیﺴﺘﺎل TiO₂ دارای ﭼﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﺒیﻌی است کﻪ ﺷﺎﻣﻞ روﺗیﻞ¹، آﻧﺎﺗﺎز²، ﺑﺮوکیﺖ³ و ﺗیﺘﺎﻧیﻮم دی‌اکﺴیﺪ B است. از ﺑیﻦ ایﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ، ﺗﻨﻬﺎ دو ﺳﺎﺧﺘﺎر روﺗیﻞ و آﻧﺎﺗﺎز در ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﺗﺠﺎری ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣیﮔیﺮﻧﺪ.

در ﺳﺎل ۱۹۲۳ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ اوﻟیﻦ کﺎرﺑﺮد ﺗیﺘﺎﻧیﻮم‌دی‌اکﺴیﺪ ﺳﻔیﺪ و ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده در رنگدانه‌ها ﮔﺰارش ﺷﺪ. رﺷﺪ ﺗﻮﻟیﺪ و کﺎرﺑﺮد TiO₂ از اﺑﺘﺪای ﺳﺎل ۱۹۳۰ ﻣیﻼدی ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺳﺎلﻫﺎی اﺧیﺮ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

اﻧﻮاع رﻧﮕﺪاﻧﻪﻫﺎی TiO₂ ﻋﺒﺎرت‌اند از:

ﻧﻮع I (94% TiO₂): رﻧﮕﺪانه ﺗیﺘﺎﻧیﻮم آﻧﺎﺗﺎز‌دی‌اکسید اﺳﺖ و در رﻧﮓآﻣیﺰی داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن کﺎرﺑﺮد دارد.

ﻧﻮع II (92% TiO₂): رﻧﮕﺪانه ﺗیﺘﺎﻧیﻮم روﺗیﻞ‌دی‌اکسید است کﻪ دارای اﺳﺘﺤکﺎم ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ و ﺑﺮای ﺳﻔیﺪکﺮدن و ﻟﻌﺎب دادن اﺳﺘﻔﺎده ﻣیﺷﻮد.

ﻧﻮع III (80% TiO₂): رﻧﮕﺪانه ﺗیﺘﺎﻧیﻮم روﺗیﻞ‌دی‌اکسید ﺑﺎ اﺳﺘﺤکﺎم ﻣﺘﻮﺳﻂ کﻪ ﺑﺮای رﻧﮓﻫﺎی ﻗﻠیﺎیی و اﻣﻮﻟﺴیﻮﻧی ﺑﻪکﺎر ﻣیرود.

ﻧﻮع IV (80% TiO₂): رﻧﮕﺪانه ﺗیﺘﺎﻧیﻮم روﺗیﻞ‌دی‌اکسید ﺑﺎ اﺳﺘﺤکﺎم ﺑﺎﻻ کﻪ ﺑﺮای رﻧﮓآﻣیﺰی داﺧﻠی و ﺑﺮاقکﺮدن و اﺳﺘﺤکﺎم رﻧﮓ ﺑﻪ کﺎر ﻣیرود.

از کﺎرﺑﺮدﻫﺎی TiO₂ﻣیﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد ذیﻞ اﺷﺎره داﺷﺖ. رﻧﮕﺪاﻧﻪﻫﺎی ﺳﻔیﺪ، ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺤﺎﻓﻆ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮردﮔی، ﭘﻮﺷﺶدﻫﻨﺪه ﻧﻮری، ﺳﺮاﻣیکﺳﺎزی، ﺗﺠﻬیﺰات اﻟکﺘﺮیکی، ﺑﺎﺗﺮیﻫﺎی ﺑﺎ ﭘﺎیه ﻟیﺘیﻮم، کﺎﻏﺬﺳﺎزی، ﻣﻮاد ﻏﺬایی، ﺻﻨﺎیﻊ ﻓیﺒﺮ و ﻻﺳﺘیکﺳﺎزی. یکی از ﻣﻬﻢﺗﺮیﻦ کﺎرﺑﺮدﻫﺎی TiO₂در کﺮمﻫﺎی ﺿﺪآﻓﺘﺎب است.

غفلت از خطرات بالقوه نانوذرات ممکن است عمدی یا غیرعمدی سلامت انسان و محیط را به‌خطر اندازد

پاره‌ای تحقیقات انجام شده پیرامون مضرات کاربرد دی‌اکسیدتیتانیوم

نانوذرات TiO₂ دارای سه ساختار ایزوفرم با عناوین اناستاز، روتایل و بروکیت است. از زمانی که مشخص شد فعالیت فوتوکاتالیکی فرم اناستاز TiO₂ بیش از فرم روتایل آن است، استفاده از فرم اناستاز TiO₂ جهت تولیداتی به‌نسبت متمایز، همچون مواد ضدعفونی‌کننده و روکش‌هایی برای پنجره‌ها و دیوارهای خودتمیزشونده رایج شده است. هرچند تصور می‌شود TiO₂ ماده‌ای غیرسمی باشد؛ اما چندین پژوهش به امکان ایجاد سمّیت آن، در سیستم‌های زنده اشاره می‌کنند.

کﺎرﺑﺮد ﻧﺎﻧﻮذرات ﺗیﺘﺎﻧیﻮم‌دی‌اکﺴیﺪ در کﺮمﻫﺎی ﺿﺪآﻓﺘﺎب دارای ﭘﺘﺎﻧﺴیﻞ ایﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﺳﻤیﺖ است و ﺑﺎیﺪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔیﺮد. ﺗﻮاﻧﺎیی ایﻦ ذرات در ایﺠﺎد ﺳﻤیﺖ در ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘیﻢ ﺑﺎ اﻧﺪازه ذرات آنﻫﺎ است کﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه آنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠیﺖ ﻓﺮار از ﻣکﺎﻧیﺴﻢ دﻓﺎﻋی ﺳیﺴﺘﻢ ایﻤﻨی ﺑﺪن را دارﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺎیی ایﺠﺎد کﻤﭙﻠکﺲ ﺑﺎ ﭘﺮوتئین‌ها و ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﺪه، ﺗﻮاﻧﺎیی ایﺠﺎد رادیکﺎل آزاد در ﺑﺪن را دارند.

از ﻣﻮارد ﺣﺎئز اﻫﻤیﺖ در کﺮمﻫﺎی ﺿﺪآﻓﺘﺎب، ﻣیﺰان ﺟﺬب ﺧﻮراکی ﻧﺎﻧﻮذرات در کﺮمﻫﺎی ﺿﺪآﻓﺘﺎب ﺑﺮای ﻟﺐﻫﺎ و ﺟﺬب از ﻃﺮیﻖ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺲ در ﺿﺪآﻓﺘﺎبﻫﺎیی کﻪ ﺑﻪ‌ﺻﻮرت اﺳﭙﺮی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣیﮔیﺮﻧﺪ، است. ﻫﻢﭼﻨیﻦ، ﺟﺬب ﭘﻮدرﻫﺎی  TiO₂ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺎﺧﺘﻦ کﺮمﻫﺎی ﺿﺪآﻓﺘﺎب از ﻃﺮیﻖ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺴی ﻣﺸکﻠی اﺳﺖ کﻪ اﭘﺮاﺗﻮر و کﺎرﮔﺮان ﺗﻮﻟیﺪ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ.

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اینکه ﻧﻔﻮذ ﻣﻮاد در ﻻیه ﺷﺎﺧی ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻪوﺳیله اﻧﺪازه ﻣﻮﻟکﻮﻟی ایﻦ ذرات ﻣﺤﺪود ﻣیﺷﻮد، ایﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ کﻪ آیﺎ ذرات TiO₂اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﺿﺪآﻓﺘﺎبﻫﺎ ﭘﺘﺎﻧﺴیﻞ ﻧﻔﻮذ در ﻻیه ﺷﺎﺧی ﭘﻮﺳﺖ را دارﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﻧﺎﻧﻮذرات ﺑﻪکﺎر ﺑﺮدهﺷﺪه در ﺿﺪآﻓﺘﺎبﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺎیی ﻧﻔﻮذ در ﻏﺸﺎی ﻣیﺎﻧی ﭘﻮﺳﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻣمکن است ﻣﺨﺎﻃﺮه‌آﻣیﺰ و دارای اﺛﺮات ﺳﺮﻃﺎن‌زایی ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺳﻤّیﺖ ﻧﺎﻧﻮذرات ﺑﻪوﺳیله واکﻨﺶﭘﺬیﺮی ﺳﻄﺤی آن‌ها ﺗﻌییﻦ ﻣیﺷﻮد.

کﺎرﺑﺮد ﻧﺎﻧﻮذرات ﺗیﺘﺎﻧیﻮم دی‌اکﺴیﺪ در کﺮمﻫﺎی ﺿﺪآﻓﺘﺎب دارای ﭘﺘﺎﻧﺴیﻞ ایﺠﺎد ﺧﻄﺮ ﺳﻤیﺖ است و ﺑﺎیﺪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔیﺮد.

واکﻨﺶﭘﺬیﺮی ﺳﻄﺤی ﻧﺎﻧﻮذرات ﻣﻤکﻦ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻊ دﻓﻊ ﺗﻮﺳﻂ ﻣکﺎﻧیﺴﻢ ایﻤﻨی دﻓﺎﻋی ﻃﺒیﻌی ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺷﻮد. ﻋﻤﺪهﺗﺮیﻦ ﺧﻄﺮ ﻧﺎﻧﻮذرات TiO₂ ﺗﺨﺮیﺐ DNA ﺳﻠﻮلﻫﺎست. ﺑﻪ‌ﻧﻈﺮ ﻣیرﺳﺪ کﻪ ذرات TiO₂ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در کﺮمﻫﺎی ﺿﺪآﻓﺘﺎب کﻪ دارای اﺑﻌﺎد کﻮﭼکی ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﻣیﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺲ از ﻧﻔﻮذ به ﺳﻠﻮل‌ها و بر اﺛﺮ ﻓﺮآیﻨﺪ ﻓﺘﻮکﺎﺗﺎﻟیﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﺮیﺐ DNA ﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘیﺠﻪ ایﻦ ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧی وﺟﻮد دارد کﻪ TiO₂ ﻣﻮﺟﻮد در ﺿﺪآﻓﺘﺎبﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﭘﻮﺳﺖ ﺷﻮد.

زیست‌مواد می‌توانند به‌طور ناخواسته تأثیرات نامطلوبی بر بدن بگذارند، چنانچه می‌توان از سمّیت، ایجاد آماس، التهاب و سرطان‌زایی و پاسخ‌های نفروتیک آن‌ها نام برد. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که به‌دنبال تزریق نانوذرات TiO₂ به بدن جانوران زنده، ذرات به سیستم گردش خون وارد می‌شوند و از طریق آن به بافت‌ها و غدد مختلف مهاجرت می‌کنند. ممکن است در آنجا اندازه آن‌ها تا حد خطرناک‌تر از زمان حرکت در بدن، بزرگ شود.

ورود تیتانیوم‌دی‌اکسید از طریق دستگاه تنفسی، گوارشی و پوست به‌راحتی امکان‌پذیر است. براساس تحقیقات انجام شده این نانوذره در صورت ورود به شکل تزریق وریدی، می‌تواند به‌طور مستقیم بر کبد، طحال، کلیه‌ها و مغز موثر باشد.

;قرارگرفتن در معرض نانوذرات TiO₂ از نوع اناستاز، ممکن است باعث التهاب شود. محققان استنشاق بلندمدت این ماده را سبب ایجاد تومورهای ریوی دانسته‌اند.

نانوذرات TiO₂وارد شده از راه استشمام، می‌توانند از طریق عصب بویایی به مغز بروند و در لایه عصب بویایی، قشر مخ، تالاموس و هیپوکامپ متراکم شوند. در پژوهشی دیگر، ورود نانوذرات به مغز از طریق استنشاق و به‌واسطه اعصاب بویایی گزارش شده است که این نانوذره از طریق پیاز بویایی وارد مغز می‌شود و با اثر بر میتوکندری‌های سلول‌های گلیال در منطقه هیپوکامپ سمّیت خود را نشان داده است.

در زمینه تأثیرات نامطلوب این مواد در زمان جنینی مطالعات کمی انجام شده؛ ولی با وجود این، به‌تازگی روشن شده است که این مواد به‌راحتی از فیلتر جفت می‌گذرند، در جفت، کبد و مغز جنین تجمع می‌یابند و ایجاد مسمومیت می‌کنند .

خصوصیات نانوذرات، مسیرها و اثرات سمی

بررسی توانایی TiO₂ در ایجاد مسمومیت در نسل بعد هنوز در مرحله آزمایشی است. گزارش شده است که قرارگرفتن موش مادر در معرض نانوذرات TiO₂ ممکن است بر بیان ژن‌های وابسته به تمایز و عمل دستگاه عصبی مرکزی نیز مؤثر باشد.

نانوذرات می‌توانند از طریق جفت به جریان خون جنین راه یابند و بر دستگاه عصبی مرکزی اثر کنند. تزریق زیرجلدی نانو ذره TiO₂ به موش باردار، به نوزاد هم منتقل می‌شود و بر اعصاب جمجمه و تولیدمثل بچه ‌موش‌های نر اثر می‌گذارد؛ به‌طوری که به‌وسیله اسپکتروسکوپی اشعه X انرژی مثبت، نانوذراتی چون TiO₂ در بیضه‌ها و مغز موش‌های نر ۶ هفته‌ای در معرض این ماده یافت شد. در موش‌های نوزادی که مادرشان TiO₂ تزریقی دریافت کرده بود، ناهنجاری‌های عملی و پاتولوژیک متفاوتی دیده شد.

در پژوهشی که اخیراً انجام شده، اثرات نانوذرات TiO₂ بر دستگاه‌های دوپامینرژیک جنین در معرض این نانوذرات را بررسی کرده‌اند. در این بررسی سطوح دوپامین و متابولیت‌های وابسته آن را با استفاده از روش کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا (HPLC)، در چندین منطقه از مغز موش اندازه‌گیری کرده‌اند.

نتیجه‌گیری

باید به زیست‌سازگاری موادجایگزین‌شونده در بدن انسان توجه کافی داشت که علاوه بر سازگار بودن، دستگاه ایمنی را تحریک نکنند و تغییرات دیگری، نظیر پاسخ‌های نفروتیک، سرطان‌زایی و غیره را نیز به همراه نداشته باشند .

مسیرهای تماس نانوذرات با بدن و مسیرهای احتمالی ورود آن‌ها به بدن

خستگی و خمیازه

خستگی بر اثر فعالیت فیزیکی  یا تمرکز ذهنی را به کل خستگی می‌گویند. خمیازه زمانی رخ می‌دهد که انسان (یا حیوان) خسته شود؛ ولی علت این رفتار به‌طور متناقضی حمایت شده است. برای مثال کمبود اکسیژن، کشش عضلات قفسه سینه (و افزایش ظرفیت ریه‌ها) و افزایش هشیاری تمام مواردی است که مفروض است [6]. چیزی که ناشناخته مانده است سطوح کورتیزول طی خمیازه است. برای مثال، این سؤال وجود دارد که آیا سطوح کورتیزول در طی مواجهه با سرما در مقایسه با موقعیت‌های استرس‌زا بالاتر است، یا اینکه آیا ما افزایش سطوح کورتیزول  پس از خمیازه افراد مبتلا به اختلالات نورولوژیک را داریم؟ پاسخ به این سؤالات سبب کشف مارکر کورتیزول یا هشداری برای اختلالات نورولوژیک می‌شود.

این ملاحظات اهمیت دارد؛ نه فقط به‌ خاطر اینکه به این سؤال که چرا ما خمیازه می‌کشیم پاسخ می‌دهد؛ بلکه پاسخ به این سؤالات می‌تواند در کشف آزمون تشخیصی با بررسی فعالیت کورتیزول کمک کند. تیم تحقیقاتی مرتبط با دانشگاه Bournemouth این فرضیه‌ها را بررسی و اندازه‌گیری‌هایی از فعالیت الکتریکی اعصاب، سطوح کورتیزول و خستگی در جمعیت‌های مختلف انجام دادند. دانستن این مسئله جالب است که آیا ما به‌ درستی عامل خمیازه را می‌دانیم که به‌عنوان یک عامل محافظتی در مقابل اختلالات نورولوژیک باشد و شاید به‌عنوان هشداری به ما درباره مسائل نورولوژیک در نظر گرفته شود.

هنگام رویارویی با سرما در انسان سطوح کورتیزول افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند.

پی‌نوشت‌ها

1. Rutile

2. Anatase

3. Brookite

منابع

1. اﺣﻤﺪﻧﺼﺮاﻟلهی ﺳﺎﻣﺎن، ﻋﻠیﺑﺨﺸی ﺣﺴﺎم، 1392، ﺗﺮکیﺒﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﺿﺪآﻓﺘﺎب: ﺗیﺘﺎﻧیﻮم دی‌اکﺴیﺪ 225-218، ﭘﻮﺳﺖ و زیﺒﺎیی؛ زﻣﺴﺘﺎن 1392، دوره (4) 4

2. استادهادی ستار، بختیاریان اعظم، عزیزی یاسر، نیکویی.1392، واکنش‌های ریوی و خونی در خرگوش به‌دنبال تجویز داخل تراشه‌ای نانوذرات دی‌اکسید تیتانیوم. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، 1392، دوره 71، شماره 1، صص 24-30

3. بی‌آزار اسماعیل، 1388، آسیب‌های نانوبیومواد روی دیگر سکه. ماهنامه تخصصی مهندسی پزشکی، شماره 99، سال 1388-9

4. دودی منیر، سترکی محبوبه، 1393، تأثیر حاد نانوذره تیتانیوم‌دی‌اکسید بر عملکرد و بافت کلیه دوره 25، شماره 8، 1393مجله پزشکی دانشگاه ارومیه

5. طیری ونوس،فرخی فرح،رازی مزدک، 1394،تخریب پرزهای روده با نانوذرات دی‌اکسید تیتانیوم.خبرگزاری سیناپرس،کدخبر 15719، 22شهریور 1394

6. Andreas Elsaesser, C. Vyvyan Howard, 2012, Toxicology of nanoparticles, Advanced Drug Delivery Reviews, Biological Interactions of Nanoparticles,Volume 64, Issue 2, February 2012, Pages 129–137

7. Elizabeth Huerta-Garcíaa, b, 1, José Antonio Pérez-Ariztia, 1, Sandra Gissela Márquez-Ramíreza, b, Norma Laura Delgado-Buenrostroc, Yolanda Irasema Chirinoc, Gisela Gutiérrez Iglesiasb, Rebeca López-Marurea, 2014, Titanium dioxide nanoparticles induce strong oxidative stress and mitochondrial damage in glial cells, Free Radical Biology and Medicine Volume 73, August 2014, Pages

8. Hongbo Shi, Ruth Magaye, Vincent Castranova, and Jinshun Zhao,2013, Titanium dioxide nanoparticles: a review of current toxicological data. Shi et al. Particle and Fibre Toxicology 2013, 10:15.

9. Karolina Niska,1 Katarzyna Pyszka,1 Cecylia Tukaj,2 Michal Wozniak,1 Marek Witold Radomski,3,4,5 and Iwona Inkielewicz-Stepniak.2015, Titanium dioxide nanoparticles enhance production of superoxide anion and alter the antioxidant system in human osteoblast cells. Int J Nanomedicine. 2015; 10: 1095–1107

10. Kathrin Becker, Sebastian Schroecksnadel, Simon Geisler,Marie Carriere, Johanna M. Gostner, Florian Uberall, 2014, Effects of TiO2 Nanoparticles on Human Myelomonocytic Cell Line THP-1. J Nanomater Mol Nanotechnol 2014, S2.

11. Kohei Yamashita, Yasuo Yoshioka, Kazuma Higashisaka, Kazuya Mimura, Yuki Morishita Masatoshi Nozaki, Tokuyuki Yoshida, Toshinobu Ogura, Hiromi Nabesh, Kazuya Nagano Yasuhiro Abe Haruhiko Kamada,Youko Monobe Takayoshi Imazawa, Hisae Aoshima Kiyoshi Shishido,Yuichi Kawai. Tadanori Mayumi, Shin-ichi Tsunoda, Norio Itoh, Tomoaki Yoshikawa, Itaru Yanagihara, Shigeru Saito        Yasuo Tsutsumi, 2011, Silica and titanium dioxide nanoparticles cause pregnancy complications in mice. Nature Nanotechnology 6, 321–328 (2011) doi:10.1038/nnano.2011.41

12. Tin-Tin Win-Shwe , Hidekazu Fujimaki,2011, Nanoparticles and Neurotoxicity, International Journal of

Molecular Sciences, 2011, 12, 6267-6280

13. Yuguan Ze, Renping Hu, Xiaochun Wang, Xuezi Sang, Xiao Ze, Bi Li, Junju Su, Yuan Wang, Ning Guan, Xiaoyang Zhao, Suxin Gui, Liyuan Zhu, Zhe Cheng, Jie Cheng, Lei Sheng, Qingqing Sun, Ling Wang and Fashui Hong, 2013, Neurotoxicity and gene-expressed profile in brain-injured mice caused by exposure to titanium dioxide nanoparticles. Journal of Biomedical Materials Research Part A Vol 102 Issue 2, pages 470–478, February 2014

14. Yuta takahasi,Keisule Mizuo, Ysuke shinkai,Shigeru Oshio, Ken Takeda.2010,Prenatal exposure to titanium dioxide nanoparticles increases dopamine levels in the prefrontal cortex and neostratum of mice.j.toxicological sciences, vol 35,5, 749-756A

مریم سازمند

معلم زیست‌شناسی ناحیه یک شیراز

دانشجوی دکتری فیزیولوژی جانوری